In NIGHTMARE ALLEY waarschuwen Del Toro en scenarist Kim Morgan over de alsmaar groeiende morele corruptie in onze wereld. “Your past, your present and your future.”
In de vroege jaren 90 las de jonge Del Toro het boek NIGHTMARE ALLEY van William Lindsay Gresham en vond het een geweldige roman die de American Dream daadwerkelijk aan de kaak durfde te stellen. Na lang speuren vond hij de verfilming uit 1947 van Edmund Goulding en haalde opgelucht adem. Niet alleen was de noir een zeer adequate verfilming van het boek, je kon nog wel tien andere versies maken! En dus begon hij meteen aan zijn eigen script voor NIGHTMARE ALLEY.
Maar Del Toro was nog vrijwel volledig onbekend, zijn ondergewaardeerde vampierfilm CRONOS was nog niet eens af, en dus zag Fox er niks in om de rechten aan hem te geven. Zo verdween NIGHTMARE ALLEY in een laatje van Del Toro’s bureau, zoals zovele van zijn projecten. Toen Del Toro in 2018 de Oscar won met zijn visman-romance THE SHAPE OF WATER, openden ineens een boel deuren. Het is dankzij dat gouden beeldje dat zijn NIGHTMARE ALLEY nu eindelijk te zien is, wat al met al vrij knap is als je Del Toro zijn eigen film hoort omschrijven. “A Jungian dreamlike dialogue of a character with himself, through characters who are both symbolic of that journey and real.” Welk gierig studiohoofd legt daar nu geld voor neer?
De film opent met Stanton Carlisle (Bradley Cooper) die zijn ouderlijk huis in brand steekt, om zijn band met het verleden te verbreken. Hij komt terecht bij een rondreizende kermis/freakshow en hij krijgt een baan aangeboden door opzichter Clem (Willem Dafoe) die hem meteen introduceert aan hun grootste attractie: The Geek. Een gestoorde vent die zich zo beestachtig gedraagt dat wetenschappers er niet uit zijn of hij een man of een dier is. Althans, zo wordt hij aan het publiek verkocht. Stanton voelt zich eindelijk thuis onder de kermisklanten en hij leert van medium Zeena (Toni Collette) en ex-gedachtelezer Pete (David Strathairn) de kneepjes van het vak. Twee jaar later leeft Stanton een luxueus leven in de grote stad als een gerespecteerd mentalist. Maar zodra hij de sceptische psycholoog Dr. Lilith Ritter (Cate Blanchett) ontmoet gaat Stanton gouden bergen zien die wel eens zijn ondergang kunnen betekenen.
NIGHTMARE ALLEY zit tjokvol verwijzingen naar andere horrorfilms en noirs. FREAKS van Todd Browning is duidelijk aanwezig, er is een scene die de ontmoetingen tussen Dr. Hannibal Lecter en Clarice uit THE SILENCE OF THE LAMBS bijna letterlijk citeert, en ik herkende een locatie uit John Carpenter’s IN THE MOUTH OF MADNESS. De camera beweegt zelden, de muziek van Nathan Johnson knarst heerlijk weg en er zijn zelfs een paar oude iris shots, die allemaal doen denken aan noirs uit het oude Hollywood van de jaren 30 en 40. En ik durf te wedden dat een groot deel van de embryo’s op sterk water in Willem Dafoe’s freakshow afkomstig zijn uit Del Toro’s eigen verzameling. Ze zullen normaal gesproken wel in zijn keuken staan.
Het is niet de lange speelduur (150 minuten) die Del Toro uiteindelijk een beetje nekt, maar dat kitscherig laagje dat sommige van zijn latere films plaagt. Voor iets dat zoveel leunt op de jaren 40 als inspiratiebron, zowel in decor als montage werkt de illusie nooit echt. Nooit ben je er niet van bewust dat je een film uit 2021 zit te kijken. De cast is in hun geheel van zeer sterk niveau, maar het haalt je iedere keer toch weer uit het verhaal als de zoveelste bekende kop opduikt. Normaal gesproken is het altijd fijn om een Richard Jenkins of een Holt McCallany te zien, maar minder beroemde gezichten hadden de film misschien wel geholpen. Toch zijn de hoofdrolspelers geweldig gekozen, vooral Cate Blanchett blinkt uit als een heerlijk ouderwetse femme fatale. Van alle acteurs valt zij met haar perfecte blonde haar en kille blik het beste in het tijdperk.
NIGHTMARE ALLEY is voor Del Toro een terugkeer naar zijn vroege carrière. Het is te zien dat dit idee in hem opkwam terwijl hij zou gaan beginnen aan THE DEVIL’S BACKBONE en PAN’S LABYRINTH. Het overheersende thema van die twee eerste films was de schaduw van de Spaanse burgeroorlog en het fascistische regiem van Franco, terwijl in de achtergrond van NIGHMARE ALLEY de tweede wereldoorlog en het nationaalsocialisme overal aanwezig zijn. De verloedering van de ziel en de greep van macht en geld liggen hier centraal, en Bradley Cooper weet een geweldig personage neer te zetten dat altijd charismatisch overkomt op de mensen om hem heen, maar ook altijd op dat gepeupel neerkijkt.
Het sterkste punt van de originele roman en de filmvertolking uit 1947 waren de val van de hoofdpersoon, die zich opbouwt als een Griekse tragedie, en Del Toro slaagt erin deze nog tragischer te maken. Je weet wat gaat gebeuren, maar het is niet te stoppen. Het is ongetwijfeld zijn meest hopeloze film, met de meest sombere visie op de toekomst. THE SHAPE OF WATER was een afwijzing van xenofobie met een flinke dosis liefde, maar daarentegen heeft NIGHTMARE ALLEY geen optimistische boodschap. Er is enkel het monster dat in ons allemaal zit, ergens tussen mens en dier in. Guillermo Del Toro en Kim Morgan houden ons de lachspiegel voor en dagen ons uit erin te kijken. Komt dat zien, komt dat zien, ter lering en vermaak!
Distributeur: The Walt Disney Company. Release NL 27 januari 2022, BE 22 december 2021. Copyright: Jons Klaessens. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 29 januari 2022.
