Of het dak eraf ging in Cannes bij de eerste vertoningen van THE SUBSTANCE? Nee, niet per se. De film van Coralie Fargeat, die gerust een grote verrassing binnen de door mannen gedomineerde competitie mag worden genoemd, ging erin als koek bij de liefhebbers van een beetje bloed, een beetje weird en een beetje anders – maar ook werd er flink geschrokken en zelfs, volgens geruchten, wat gekotst hier en daar.
Met THE SUBSTANCE onderzoekt Fargeat hoe vrouwen zich staande houden in een wereld van ‘buitenkant’ en ‘jong’. Dat doet ze op spectaculaire wijze, humoristisch en heftig, en met fenomenale rollen van Margaret Qualley en Demi Moore.
Fargeat kent haar pappenheimers als het om klassiek Hollywood gaat en begint haar film met een prachtige sequentie waarin de vergane glorie van actrice Elizabeth Sparkle (what’s in a name?), gespeeld door Moore, wordt getoond met haar slecht onderhouden ster op de Hollywoodse Walk of Fame als visuele metafoor. Elk jaar wordt het een beetje treuriger wat er met die ster gebeurt. Je hoort iemand zeggen ‘wie is die Sparkle?’, een ander laat een hamburger op de tegel vallen die uitgesmeerd wordt in de groeven; nooit wordt de ster meer echt schoon.
Decennia na haar grote succes lijkt Elizabeth toch nog redelijk tevreden als ze inmiddels een aerobics-grootheid is met een eigen televisieprogramma. In jazzballetpakjes draait ze met haar heupen, schudt met haar lange zwarte haar en moedigt mensen thuis aan om mee te doen. Sparkle is happy. Maar op haar vijftigste verjaardag wordt ze eruit gemieterd door Harvey (Dennis Quaid in een rol die oorspronkelijk voor de in 2022 overleden Ray Liotta was), de studiobaas die van ‘jong’ houdt. Waar ze eerder nooit in de verleiding zou zijn gekomen tot het uiterste te gaan om haar uiterlijk te ‘redden’, is de keus nu opgelegd. Zoals dat ook gaat volgens de Hollywood-vertelconventies: je moet als kijker begrijpen dat ze niet anders kon dan voor het onbekende gaan, het risico, die ene keus en oh boy, dat voel je in THE SUBSTANCE. Sparkle wordt tot het randje gepusht door de studio, door de wereld om haar heen, waarin haar billboard haast lijkt te verdwijnen nog voordat haar contract afloopt. En dan is daar de substance, het goedje. Vraag er niet te veel over maar voel je gewoon jonger dan je je in lange tijd gevoeld hebt. Dan je je ooit gevoeld kúnt hebben! Enter Sue (Qualley), die Sparkle’s plek overneemt.
Fargeat vliegt vanaf dan heerlijk uit de bocht met haar male gaze-cameravoering, als Sue met haar sprongetjes, hupsjes, dansjes, aanstekelijke lieve lachjes en pasjes al snel haar publiek verleidt en een megaster wordt. In haar typische jaren-tachtig-outfit pakt ze iedereen in. Ze is net wat bloter dan Sparkle, toont haar lichaam gewilliger – Fargeat overrompelt je met dat lichaam, vooral in delen gefilmd. Weinig zijn er zo mooi en geil als de onschuldige Sue die hongerig met haar Bambi-ogen de camera in kijkt. Sue is een loeder. En Sue is eigenlijk Elizabeth. De ene week de ene vrouw, de andere week de ander. Want dat is wat de substance doet. Het ‘goedje’ liet Sue geboren worden uit Sparkle; daar heb je de body horror. Terwijl Elizabeth een week te ruste gaat, stapt Sue in haar voormalige arena van de aerobicstelevisie. Zo zou Sparkle in een ideale wereld terechtkomen: ze is haar jongere zelf, verbeterd, sexier, goddelijker, meer aanbeden dan ooit.
Het loopt net een tikkie anders. Heel even kan Fargeat de verwachting wekken dat de twee vrouwen ten strijde zullen trekken tegen deze wereld vol mannen die vrouwen pushen tot ze voor een substance kiezen om zich jonger te voelen en daar alle pijn voor over hebben. Maar die route kiest Fargeat niet. Als je vanuit feministisch perspectief commentaar op de film zou hebben, is het dat ze de twee leading women tegen elkaar opzet. De een wordt de vijand van de ander. Deze wereld is zo hard dat sisterhood gewoon niet kan bestaan.
Fargeats focus ligt op de houdbaarheidsdatum van vrouwen en die is begin vijftig absoluut bereikt, eigenlijk veel eerder. Jammer maar helaas. Het gewelddadige van die constatering leidt tot een volstrekt uit de hand lopende strijd tussen Sparkle en Sue waarin ongeloof voor zoveel narcisme (Sparkle) en de absolute naïviteit daarvan (Sue) afwisselend voor spektakel zorgen. Ondertussen wordt de film steeds smeriger, en daar gaat het natuurlijk (ook) om. Sparkle personage lijdt onder de hebzucht van Sue, wat betekent dat eerst een vinger, dan een hand en dan al snel veel meer van haar lichaam veroudert tot…. Nee, laten we niets verklappen.
Moore en Qualley gaan onder regie van Fargeat werkelijk tot het uiterste. Naast een fantastische film over de oppervlakkigheid van de westerse wereld en de (fysieke) pijn die dat met zich meebrengt, is THE SUBSTANCE ook een film die twee actrices op een voetstuk zet. Zo naakt als Fargeat ze letterlijk en figuurlijk laat zien; daar is moed voor nodig. Moore ligt naakt in een badkamer, talloze keren, en laat zich zien, bekijken, in al haar schoonheid maar ook als de film ontspoort. Wat een kwetsbaarheid, wat een lef. Qualley, ook al zo naakt, laat zichzelf objectificeren, zich willens en wetens gretig door die nietsontziende camera vastleggen, voor het grotere goed. Ook dat vraagt enorm veel moed.
Fargeat maakte eerder de rape-revenge-film REVENGE, en uiteindelijk zit THE SUBSTANCE daar niet ver vanaf. Worden vrouwen verkracht door deze maatschappij? In THE SUBSTANCE steeds weer, figuurlijk. De camera randt ze aan; eveneens figuurlijk doen Harvey en consorten dat ook. Sparkle komt er te laat achter dat het zo werkt, Sue denkt er vooral van te kunnen profiteren. Zo zet Fargeat weinig subtiel een opmaat in voor een grande finale. Wraak? Jazeker, en hoe. Dan begrijp je ook waarom Fargeat de twee vrouwen eerder in de film niet samen op kon laten trekken. Hoe had de climax anders zo heerlijk bevredigend en gelaagd kunnen zijn? Met een Moore die je, ergens verstopter dan verstopt, nog net hoort zeggen ‘It’s still me…’
Fargeat gebruikt Hollywoods beeldtaal, vergroot die uit, en vecht daardoor eigenlijk van binnenuit tegen het systeem. Natuurlijk levert THE SUBSTANCE commentaar op de leeghoofdigheid van deze tijd, van al die onnozele filmpjes op de socials. Maar de film gaat veel verder dan dat. In deze wereld waarin alles nog steeds vooral wordt gedomineerd door mannen, door een mannelijke blik en mannelijke besluiten, is Coralie Fargeat een held. THE SUBSTANCE is absoluut de beste film die dit jaar op Cannes te zien was. Geef haar een ster op die Walk of Fame, liefst met een mooi klein bloedfonteintje erbij, en onderhoud hem goed.
