De Sovjet-Unie had een gedegen traditie van sci-fi films. Uitschieters zoals SOLARIS (Andrei Tarkovsky, 1972) vielen tot ver buiten het IJzeren Gordijn in de prijzen. Na de Koude Oorlog zakte de productie in, maar recentelijk lijkt er sprake te zijn van een opleving. SPUTNIK van debuterend regisseur Egor Abramenko is hier een mooi voorbeeld van.
Science-fiction is natuurlijk uitermate geschikt om het proletariaat een utopische heilstaat voor te schotelen. Door de rijke literaire traditie aldaar was er aan bronmateriaal geen gebrek. De allereerste Sovjet sci-fi film AELITA (Yakov Protazanov, 1924) was dan ook een verfilming van Alexei Tolstoy’s ‘Aelita, Or The Decline Of Mars’. De culturele invloed van dit verhaal, waarin een Martiaanse prinses een opstand tegen de aristocratie leidt, zagen we zelfs recentelijk nog terug in ALITA: BATTLE ANGEL (Robert Rodriguez, 2019). Maar omdat de Sovjets geen beschikking hadden over Hollywoodbudgetten, lag de nadruk bij films minder op spektakel en meer op de psychologische kant van het genre. Nu CGI niet meer het exclusieve domein van dure Amerikaanse blockbusters is, zetten hedendaagse Russische genrefilms zoals NOCHNOY DOZOR (Timur Bekmambetov, 2005) of HARDCORE HENRY (Ilya Naishuller, 2016) ondertussen ook voornamelijk in op visueel spektakel. Niet dat dat per definitie verkeerd is natuurlijk, maar de ouderwetse aanpak en dito setting (begin jaren tachtig) van SPUTNIK voelen als een welkome return to form.
Tijdens de terugkeer van een Russische ruimtecapsule gaat er iets mis. Na de landing op de afgelegen Kazachstaanse steppe is er nog maar een kosmonaut in leven. Wat er precies gebeurd is blijft onduidelijk, maar je hoeft niet per se een ervaren Schokkend Nieuws lezer te zijn om te vermoeden wat de aanleiding is. De ene overlevende kosmonaut Konstantin (Pyotr Fyodorov) is echter in prima gezondheid en wordt voor de buitenwereld gelauwerd als Held Van De Sovjet Unie. Maar waarom wordt hij dan precies klandestien vastgehouden in een afgelegen legerbasis? Psycholoog Tatyana Klimova (Oksana Akinshina) houdt er in haar dagelijkse praktijk nogal rigoreuze methodes op na, en wordt juist daarom ingehuurd om Konstantin te onderzoeken. In eerste instantie moet zij bepalen of hij weer fit genoeg is om naar huis te kunnen, maar na de eerste paar sessies wordt duidelijk dat niet alles is zoals het lijkt. En niet alleen wat betreft de geïnterneerde kosmonaut, ook de leidinggevenden en wetenschappers hebben duidelijk iets te verbergen.
Wat er uiteindelijk precies aan de hand is, is nergens baanbrekend of origineel te noemen. Scenaristen Oleg Malovichko en Andrei Zolotarev spelen gretig leentjebuur bij de nodige Westerse sci-fi films. Een toefje ALIEN (Ridley Scott, 1979) en een theelepel EX MACHINA (Alex Garland, 2015) op een bedje van space-age paranoia die we eerder zagen in bijvoorbeeld THE ASTRONAUT’S WIFE (Rand Ravich, 1999). Maar ze hebben wel effectief de juiste krenten uit de pap gepikt. Vanaf de ingetogen openingsscene ontvouwen ze vakkundig gedoseerd hun mysterie tot aan de sombere finale. Daarbij bijgestaan door de sobere regie van Abramenko, die zijn ervaringen met kortfilms goed weet te vertalen naar zijn eerste langspeelfilm. Een minder zelfverzekerde debutant zou geneigd zou zijn alles uit de kast te halen om indruk te maken, maar hier niks van dat. Geen opzichtig visueel gestunt of afleidende moeilijkdoenerij, maar gewoon met de focus op de paar acteurs het verhaal zijn werk laten doen.
Niet dat de regisseur schroomt om af en toe even goed uit te pakken. Hoewel de film meer neigt naar psychologische thriller, worden liefhebbers van horror en monsters op hun wenken bediend. Maar het sleutelwoord is dosering. Er wordt meer gesuggereerd dan getoond. Tel daarbij op de fraaie composities van cinematograaf Maxim Zhukov en minimalistische muziek van Oleg Karpachev en je hebt een sterke ‘kleine’ film die misschien niet per se verrast, maar wel degelijk vermaakt.
Distributie: Sony Pictures. Copyright: Daan Snouck Hurgronje. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 15 april 2021.
