De Amerikaanse topkomiek Chris Rock wilde ‘iets met horror’ doen en een lange tijd babbelen met de Juiste Mensen deed hem bij zijn geliefde SAW-franchise belanden, met SPIRAL als resultaat. Het was geen goed idee.
Destijds zag ik SAW in de bioscoop, maar de zeven vervolgdelen heb ik overgeslagen. Het origineel was een nare, maar intens spannende thriller. Compact, strak en ingenieus, met een geweldige twist op het eind die je met een stomp in de maag naar huis stuurde. Maar voor mij was die ene stomp genoeg, dacht ik bij het verschijnen van de sequels. Het voelde – ongezien – als een lamlendige poging om zoveel mogelijk bloed uit een ijzersterk concept te persen. Een kleine twintig jaar later zag ik het negende deel SPIRAL, gemarket als SPIRAL: FROM THE BOOK OF SAW, dus als relatieve SAW-maagd, en vond het een redelijke film. Maar er knaagde iets en met zat tijd over – hoera voor de lockdown – trok ik de gordijnen dicht en deed met twee vrienden de hele SAW-marathon. En prompt werd SPIRAL een heel matige film.
SPIRAL is in de eerste plaats een labour of love van comedian Chris Rock. Naast dat hij producent en hoofdrolspeler is, schreef hij ook mee aan het scenario. Zijn gedachte was om de franchise een heel nieuwe kant op te sturen en dat lukt in de eerste twintig minuten heel aardig. Rocks personage Zeke Banks wordt al vrij snel na de bloederige openingsscène geïntroduceerd op Tarantino-achtige wijze. In zijn ratelende komediestijl geeft hij zijn mening over Forrest Gump tegenover een stel zware jongens. ‘Ben je woke of zo?’ krijgt hij als antwoord. De scène is tegelijkertijd oprecht hilarisch en het schept duidelijkheid: we zijn in het hier en nu, met alle termen en gevoeligheden die daarbij horen. Dat stemt hoopvol, ook al verzandt de film vrij snel daarna in buddycop-clichés. Er is een copycat van de Jigsaw Killer bezig en de cynische Banks moet hem opsporen, maar wél met een nieuwe partner die nog enorm nat achter de oren is. Dus Rock mag deze William Schenk (Max Minghella) traditioneel afzeiken met een handvol razendsnel afgevuurde oneliners.
Tot dusver niks aan de hand, zeker als je geen SAW-kenner bent. Voor die laatste groep kijkers zal het verloop van SPIRAL dan ook best spannend zijn. De ‘nieuwe’ Jigsaw Killer heeft het namelijk exclusief op foute wouten gemunt, en is waarschijnlijk zelf ook (ex)-politieman/vrouw. Voor de SAW-nieuwkomers zal de finale dan ook vast verrassend zijn, maar voor hen die de reeks trouw hebben gevolgd, is de pret snel voorbij. Regisseur Darren Bousman is om te beginnen franchise-veteraan met deel 2 tot en met 4 op zijn cv en het is te merken dat hij eerder met dit bijltje heeft gehakt. Hij legt SPIRAL over de ooit zo succesvolle blauwdruk heen en die aanpak botst na een half uurtje al met Rocks sarcastische humor, zodat het komische aspect maar helemaal overboord wordt gegooid. Rock lijkt opeens te acteren met maar twee regieaanwijzingen: kijk boos of kijk of je moet poepen. Het voelt allemaal steeds ongemakkelijker.
Alle ‘nieuwe’ elementen worden er met de haren bijgesleept. Samuel L. Jackson mag opdraven in een veredelde cameo om een paar keer zijn favoriete M-woord te zeggen. Er is ook nog een referentie aan zijn personage in PULP FICTION, die totaal verzuipt in de belabberdste finale van de hele reeks. SPIRAL beweegt zich in de tweede helft in een frustrerende spagaat die geen nieuwe zieltjes zal winnen en de diehard-fans vooral zal doen gapen. De dodelijke vallen zijn minimaal, ongeïnspireerd en – letterlijk – vrij bloedeloos. Gorehounds moeten het met wat afgerukte vingers doen en het bloedbad in de eerste minuten. De iconische John Kramer wordt gemist. De sinister raspende stem van vertolker Tobin Bell op de cassettebandjes uit de eerste acht films is vervangen door een stom stemmetje dat uit een antiek computerspel lijkt te komen. Dat SAW-fans de plot halverwege al door hebben wegens het script vol herhalingen is de ultieme nekslag voor de film.
Het is jammer. Want na die sterke opening met de woke-wegwerpverwijzing en een seriemoordenaar van smerige smerissen die nooit bestraft zijn voor hun wandaden, zou een betere scenarist een link hebben kunnen leggen naar het institutioneel alles-is-verrotisme van het Amerikaanse politieapparaat. Misschien was dat ook wel de wens van Chris Rock geweest, maar helaas kiest SPIRAL heel laf voor de platgetreden weg.
Distributie: Independent Films. Copyright: Anne van der Swier. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 9 juni 2021.
