Het zal wel even geleden zijn dat een film van David Cronenberg in Nederland op video verscheen zonder eerst in de bioscoop te zijn uitgebracht, maar SPIDER is dan ook een lastig geval. De aanduiding ‘thriller’ die de video/dvd-distributeur op de inlay heeft afgedrukt dekt in ieder geval nauwelijks de lading.
En wie Cronenberg vooral als het brein achter baanbrekend werk als THE BROOD, VIDEODROME en THE FLY beschouwt, komt ook al bedrogen uit. De sloffende ontdekkingsreis die hoofdpersoon Dennis Clegg (Ralph Fiennes) door het landschap van zijn jeugd maakt mag dieptreurig zijn, van zinderende dan wel onderhuidse spanning is geen sprake.
De zojuist uit een inrichting ontslagen Clegg keert aan het begin van de film terug naar de deprimerende Londense buurt East End waar hij is opgegroeid. In de opvallend verlaten straten en het opvanghuis voor loslopende gekken waar hij tijdelijk onderdak vindt, is de realiteit meteen al ver te zoeken. Cleggs omgeving kan worden uitgelegd als het product van zijn verwarde geest: een plek waar hij het ene moment als volwassen man een kroeg binnengaat en het volgende, dertig jaar jonger, getuige is van het overspel van zijn vader (Gabriel Byrne) met een blonde snol en de daaruit voortvloeiende moord op zijn moeder. Dat beide vrouwen gespeeld worden door dezelfde actrice, Miranda Richardson, geeft aan dat er iets niet klopt in Cleggs bovenkamer. Hier lopen niet alleen heden en verleden door elkaar, ook waarheid en leugen zijn niet meer uit elkaar te houden.
Net als in VIDEODROME en EXISTENZ laat Cronenberg verschillende versies van de werkelijkheid in- en uit elkaar schuiven, maar dit keer met een tegengesteld effect: het verhaal wordt er gaandeweg eerder doorzichtiger op dan complexer. En dat is een probleem. Hoe duivels knap ook gespeeld door Fiennes, de volwassen Clegg (wiens bijnaam Spider voor zowel een concrete als een symbolische uitleg vatbaar is) lijkt als personage uitsluitend aanwezig om voor ons, toeschouwers, het web van zijn eigen verzinsels te ontrafelen, tot de schokkende waarheid in de laatste akte wordt blootgelegd. Zodra de deur naar zijn geheugen is geopend, kan het personage als een sleutel worden weggegooid. Dat gebeurt dan ook min of meer. De puzzle is opgelost; het deksel kan op de doos. De kijker rest alleen bewondering voor de precisie waarmee de stukjes op hun plaats werden gelegd. Toch wat weinig voor een film die een hartverscheurende familietragedie behelst, en al helemaal te weinig voor een nieuwe Cronenberg.
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #59, zomer 2003.