Zoals Pablo Picasso ooit gangbare materialen als linnen, verf en een kwast gebruikte om er iets mee te doen dat brak met de heersende kunstopvatting, zo benut David Lynch een camera, acteurs en dialogen om ontregelende filmkunst te bedrijven.
De middelen zijn vertrouwd, het idioom is beproefd en een speelfilm is een speelfilm, zeker wanneer hij in Hollywood en omstreken is gemaakt. Wie TWIN PEAKS: FIRE WALK WITH ME en LOST HIGHWAY zag, weet dat de zaken bij Lynch niet zo eenduidig zijn. Beide films breken met gangbare opvattingen over de manier waarop filmbeelden een verhaal vertellen. In een museale context vertoonde experimentele films en als kunst geafficheerde video-installaties doen dat ook. De speelfilms van Lynch werken echter extra ontregelend, juist omdat ze door de gehanteerde middelen de suggestie wekken dat er een begrijpelijk verhaal wordt verteld. Dat staat echter geenszins vast. Ze zijn daarom beter te ondergaan dan te begrijpen, en vielen dus niet bij iedereen in goede aarde.
Na de ongekend felle reacties op de TWIN PEAKS-film, die het in de tv-serie uitgesponnen moordmysterie eigenlijk alleen maar meer mystificeert, en de verdeelde ontvangst van het geniaal helse LOST HIGHWAY zit Lynch opeens in de Oscar-tombola met het alom bewierookte MULHOLLAND DR. Dat is wat merkwaardig, want ook dit is een film die bovenal ontregelt, en waarin eenduidige verklaringen voor de getoonde mysteries ontbreken. Misschien vallen de als vanouds verleidelijk ogende abstracties van Lynch nu wel in goede aarde omdat de schok van het nieuwe inmiddels verwerkt is. Mogelijk zijn filmcritici die eerder afhaakten nu wel gecharmeerd van de raadsels omdat Hollywood het toneel vormt, de filmgeschiedenis zijn sporen nalaat en de corrumperende werking van geld op de Amerikaanse cinema door Lynch buitengewoon treffend op de hak wordt genomen. Maar het kan ook het hoofdkussen zijn.
In het begin van MULHOLLAND DR. beweegt de camera naar een hoofdkussen op een bed toe, en wekt de maker de indruk dat we naar een droom gaan kijken. Wie behoefte heeft aan een verklaring voor alles wat er in de tweeëneenhalf uur daarna gebeurt, dient genoegen te nemen met het idee dat in dromen alles mogelijk is. Het handvat werd volop benut in de stortvloed aan duidingen die inmiddels over de film verscheen, waarbij eigenlijk alleen de identiteit van de dromer in kwestie serieus betwist lijkt te worden. Als buitenstaander vermaak ik me prima met het gesoebat in academische kringen, en het doet me deugd dat men na de abstracties van het kanon Antonioni weer eens wat nieuws heeft gevonden, want even leek het erop dat die hele meute zich in het horrorgenre zou gaan vastbijten. Het waren dus weer ramptoeristen op doorreis.
Lynch zelf is een meester in het op charmante wijze ontwijken van iedere mogelijke duiding of verklaring van zijn films, hij werkt instinctief en associatief, en zegt: ‘als het goed voelt, dan is het goed.’ Dat doet hij al jaren, zoals hij ook al sinds THE GRANDMOTHER en ERASERHEAD regelmatig bij bepaalde thema’s en trucs terugkeert. Wie graag in Lynch-land rondwaart zal dan ook merken dat de nieuwe afslag zowel vertrouwd als vreemd aandoet. Ja, er zijn weer twee archetypisch verleidelijke vrouwen uit een hoge hoed getoverd, ja, er wordt weer een bizarre varieté-show opgevoerd, ja, er is weer sprake van een akelig sterfgeval, en ja, er valt weer flink wat te lachen, gniffelen èn huiveren. Maakt het iets uit dat deze film voor een substantieel deel is samengesteld uit twee afgekeurde episodes van een onvoltooide tv-serie? Geen bal! Want of dit verslavende roesmiddel nu van te voren tot in detail is uitgedokterd of als een collage tot stand kwam doet niet ter zake: MULHOLLAND DR. bedwelmt, verleidt en verwart op sublieme wijze. Het voelt goed, en dus is het goed.
Copyright Bart van der Put. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #54, voorjaar 2002.
