Amerikaanse films, van het grootste video-vullis tot prestigieuze blockbusters, worden de laatste jaren in toenemende mate bevolkt door personages wier handelen in het heden wordt bepaald door een traumatische gebeurtenis in een liefst ver verleden.
Steven Spielberg’s MINORITY REPORT lijkt voor dit modeverschijnsel in eerste instantie een gevat alternatief aan te dragen. In 2054 beschikt Washington DC als enige stad in de VS over een zogenaamde Pre-Crime Unit die moorden voorkomt die nog gepleegd moeten worden. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van een drietal helderzienden die in het hoofdkwartier van de dienst vanuit een half-comateuze toestand de toekomst voorspellen. In de openingsscène zien we Tom Cruise als afdelingshoofd John Anderton in de weer met de op een doorzichtig scherm visueel gemaakte informatie uit de breinen van de helderzienden: een man staat op het punt met een schaar zijn overspelige vrouw te vermoorden. Na enige Holmesiaanse deductie komt Anderton erachter waar het misdrijf zal plaatsgrijpen, waarna hij en zijn SWAT-team het op het laatste moment weten te verijdelen.
Een aardig startpunt voor een science-fiction verhaal, maar hoe nu verder? Er zou heel wat gezegd kunnen worden over het misbruik van de helderzienden en nog veel meer over de legitimiteit van het bestraffen van mensen die hun boze voornemens nog niet ten uitvoer hebben gebracht. Maar al blijven de ethische implicaties van de revolutionaire opsporingsmethode niet geheel onbeproken, veel gewicht leggen ze niet in de schaal. Waarmee het volgende probleem zich aandient: hoe spanning te creëren wanneer geen (voorgenomen) moord onbestraft blijft? Het antwoord vonden Spielberg c.s. in een terugkeer naar de genreconventies van de whodunit en het opvoeren van, jawel, een getraumatiseerde hoofdpersoon. Zo ligt de nooit opgehelderde ontvoering van zijn negenjarige zoontje Sean aan de grondslag van Cruise’ werk voor de Pre-Crime eenheid. Uit een flashback begrijpen we dat het kind tijdens een bezoek van vader en zoon aan het zwembad min of meer onder de neus van Anderton werd gekidnapt. Zijn vrouw Lara liet zich van hem scheiden en sindsdien houdt hij de wond open door avond aan avond holografische home movies uit betere tijden te bekijken.
Wanneer het publiek aldus vertrouwd is gemaakt met de hoofdpersoon en de tragische context van zijn doen en laten, legt Spielberg de volgende kaart op tafel. Een blik in de toekomst leert Anderton dat hij zelf binnen afzienbare tijd een moord zal plegen. Motief, slachtoffer en lokatie zijn hem volslagen onbekend en ten prooi aan een identiteitscrisis, waarin we de hand herkennen van SF-auteur Philip K. Dick (BLADE RUNNER, TOTAL RECALL, IMPOSTOR), slaat Anderton op de vlucht voor het systeem dat hij zelf heeft geperfectioneerd. MINORITY REPORTs ingenieuze plot wordt dan uitgebreid met actiescènes zoals die Cruise sinds MISSION IMPOSSIBLE op het lijf zijn geschreven, terwijl we sporadisch een satirische glimp opvangen van de Big Brother-maatschappij van 2054, waar iedereen middels een oog-scan in de gaten wordt gehouden en reclamezuilen de klant persoonlijk toespreken.
Spielberg houdt alle ballen kundig in de lucht, maar temidden van de visuele extravaganza, verhaaltechnische slimmigheidjes en diepere betekenissen (geen film behandelt zoveel facetten van het zien en gezien worden) komt de essentie – de queeste van een ontroostbare vader – niet echt meer uit de verf. En een ontknoping forceren door de booswicht een verspreking in de mond te leggen, mag in tweederangs thrillers een acceptabele scenario-truc zijn, voor een film met de verstrekkende ambities van MINORITY REPORT is het bijna een doodzonde.
Al vanaf THE COLOR PURPLE wil Spielberg zich bewijzen als een filmmaker die tot meer in staat is dan de briljante publieksmanipulatie van JAWS en E.T. Vandaar zijn films over de holocaust en de slavernij, en niet te vergeten de overdreven bewondering voor Stanley Kubrick uit wiens nalatenschap Spielberg het idee voor A.I. in de schoot kreeg geworpen. In zijn grimmigheid heeft ook de toekomst van MINORITY REPORT wel iets Kubrick-achtigs, maar het is een sinistere atmosfeer die Spielberg niet echt past. MINORITY REPORT mag op entertainment-niveau uiteindelijk geslaagder zijn dan A.I., in zijn rol van gerijpt kunstenaar en sombere visionair valt Spielberg toch niet helemaal serieus te nemen.
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #56, najaar 2002.
