Een beetje horrorfan heeft ze allebei in huis: de roman van Thomas Harris en de eerste verfilming ervan door Michael Mann. Red Dragon, het verhaal van FBI-agent Will Graham die zich door de ene psychopaat, Hannibal Lecter, van advies laat voorzien om een andere, Francis Dolarhyde alias de ‘Tooth Fairy’, te kunnen pakken, is in beide gedaanten een moderne klassieker.
Toch kwam het echte succes pas na de tweede Lecter-film, THE SILENCE OF THE LAMBS, en dat vooral dankzij Anthony Hopkins’ onvergetelijk vileine vertolking van ‘Hannibal the Cannibal’. Met de opvolger HANNIBAL was Harris’ Lecter-trilogie in z’n geheel verfilmd. Producent Dino de Laurentiis wenste de lucratieve franchise rond Hopkins’ personage echter nog niet af te sluiten en zette regisseur Brett Ratner (RUSH HOUR 1 & 2) aan het werk om het pionierswerk van Mann dunnetjes over te doen.
‘Superior to THE SILENCE OF THE LAMBS’, luidt een citaat uit Entertainment Weekly voorop de dvd-uitgave van Michael Manns MANHUNTER. En op de achterkant van het hoesje wordt maar meteen geconcludeerd: ‘Fans and critics alike consider MANHUNTER to be far superior to THE SILENCE OF THE LAMBS’. Een beetje hypocriet, deze aanprijzing van distributeur Anchor Bay, want terwijl THE SILENCE OF THE LAMBS (1991) als tweederangs wordt weggezet, lift MANHUNTER (1986) wel mooi mee op de grotere bekendheid van Jonathan Demme’s meervoudige Oscar-winnaar. Voor de goede orde, beide zijn natuurlijk gebaseerd op de thrillers van Thomas Harris, uit respectievelijk 1981 en 1988, die behalve hun thematiek ook een personage delen dat overigens pas bij zijn tweede optreden een echte hoofdrol voor zichzelf zou opeisen. De films van Mann en Demme lopen vervolgens in aanpak zo ver uiteen, dat een vergelijking tussen de twee evenveel hout snijdt als de bewering dat SE7EN een betere misdaadfilm is dan PULP FICTION (of omgekeerd).
MANHUNTER draagt, meer dan SILENCE, het stempel van zijn maker. Maar is de film daardoor automatisch superieur aan die van Demme? MANHUNTER is weirder, bijna abstract in de kille, glossy vormgeving waarvoor Mann de grondslag legde in zijn tv-serie Miami Vice, en dat maakt dat de film in eerste instantie de nodige irritatie kan wekken om pas na enkele keren zijn kwaliteiten prijs te geven. Daar tegenover staat de groezelige, barokke, meer horror-achtige aanpak van Demme, die de kijker direct bij de lurven grijpt, maar in de details evenveel finesse vertoont als in de spectaculaire set pieces. Met zulke extreme verschillen doet de vraag welke film in de schaduw van de andere staat, niet ter zake. Smaken verschillen – that’s all. Maar nu producent Dino de Laurentiis van dezelfde roman een nieuwe verfilming heeft laten maken, wordt de kwestie zestien jaar na MANHUNTER wél weer opportuun.
Om te beginnen heeft de nieuwe versie, evenals de roman RED DRAGON getiteld, als zelfstandig werk al tegen dat het deel drie in een franchise is, verder bestaande uit THE SILENCE OF THE LAMBS en de opvolger HANNIBAL (Ridley Scott, 2001). De schaduw van Hopkins’ Hannibal Lecter hangt zwaar over RED DRAGON. Beginnen zowel de roman als de film van Mann met Will Graham die in zijn buitenhuisje aan de kust van Florida bezoek krijgt van zijn FBI-baas Jack Crawford, de film van Ratner opent met een scène waarin het paradoxale van de figuur Lecter – fijnbesnaard kunstliefhebber én menseneter – optimaal wordt uitgebuit. Na een bezoekje aan een klassiek concert trakteert Lecter het onwetende bestuur van het symfonie-orkest op een soupeetje waar de zorgvuldig bereide stoffelijke resten van de dwarsfluitist het pièce de résistance vormen. De man heeft een paar valse noten met de dood moeten bekopen. Ratner en scenarist Ted Tally (ook verantwoordelijk voor SILENCE) stellen het publiek onmiddellijk op z’n gemak: dit wordt weer Lachen met Lecter. Twee uur later neemt onze psychopaat, vanuit exact dezelfde cel als in THE SILENCE OF THE LAMBS, ook de laatste komische noot voor zijn rekening. ‘What’s her name?’, luidt zijn vraag wanneer een nieuwe bezoekster (u weet wel wie) zich aandient om zijn advies in te winnen.
Geen wonder dat Edward Norton – sowieso te jong voor de rol van moegestreden FBI-agent – tegenover Hopkins’ clownsnummer met lege handen blijft staan. Norton is een intense acteur met de potentie van een De Niro en Pacino in hun hoogtijdagen, maar hier hoort hij niet thuis. Hij is de straight man, de aangever, die zijn tegenspeler moet doen schitteren. Een bijkomend probleem is dat Hopkins’ Lecter inmiddels een parodie op zichzelf is geworden, wiens one-liners eenzelfde soort vertrouwdheid hebben als de messen aan de vingers van Freddy Krueger. Onheilspellend zijn ze allang niet meer, maar ze horen nu eenmaal bij de standaarduitrusting. Net als Lecters voorkeur voor verfijnde liflafjes. Steekt de Hannibal van MANHUNTER nog achteloos een stuk kauwgom in zijn mond, in een bespottelijke scène uit RED DRAGON zien we de kannibaal in zijn cel smikkelen van een exquis lapje vlees, ter plekke klaargemaakt door in onberispelijk wit gestoken koks. Inderdaad, lachen met Lecter.
Buiten de onvermijdelijke opwaardering van Hopkins’ aandeel, houden Ratner en Tally zich overigens nauwkeuriger aan de tekst van Harris dan Mann. De police procedure-kant van het verhaal is in beide films teruggebracht tot de essentie, maar cruciale, door Mann geschrapte plot-elementen keren terug. Bleef moordenaar Francis Dolarhyde in MANHUNTER een schimmig personage en daarmee de perfecte belichaming van het onkenbare Kwaad, Ratner kijkt net als Harris uitvoerig onder diens hersenpan. Bij Mann lijkt Dolarhyde, in de leptosome gedaante van acteur Tom Noonan, naaste familie van David Bowie’s alien uit THE MAN WHO FELL TO EARTH. Gespeeld door Ralph Fiennes doet de Dolarhyde van Ratner sterk denken aan PSYCHO’s Norman Bates; een autistische, dodelijk verlegen figuur die als kind werd vernederd door een wrede grootmoeder en als volwassene de Duivel in zichzelf heeft ontdekt. De Duivel in de gedaante van een mens-draak die staat afgebeeld op een aquarel van de Britse kunstenaar/dichter William Blake (1757-1827). Wanneer Dolarhyde verliefd wordt, eet hij zijn demon letterlijk op om zich van diens invloed te ontdoen, een scène die in het veel schematischer scenario van MANHUNTER uiteraard ontbrak. En dat geldt ook voor de ontknoping van het boek waarin Dolarhyde met een list tot het gezin van Will Graham zelf doordringt. Het levert zowaar een van de sterkste scènes van RED DRAGON op, maar kan niet tippen aan het slot van MANHUNTER, dat deze finale twist straal negeert.
Krijgt Graham bij Harris en Ratner de heldenrol toebedeeld van de man die voor het ultieme offer wordt gesteld – zijn leven te geven voor vrouw en kind – bij Mann komt het niet zover. De confrontatie tussen Graham en Dolarhyde is man-tegen-man, ontbloot van sentiment, en gemonteerd op de kitscherige hardrock-klassieker Inna Gadda Da Vida van Iron Butterfly. Moet het er op papier behoorlijk ongeloofwaardig hebben uitgezien, in de uitvoering is het een verbluffende scène waaraan de logica ontbreekt, maar alles niettemin precies op z’n plaats valt. Vorm (muziek, slow motion, jump cuts) en inhoud zijn één geworden, als in de shoot-out uit een film van Sergio Leone.
Anno 1986 had Michael Mann nog de vrijheid om het materiaal volledig naar zijn hand te zetten. Zestien jaar later is het de succesformule die bepaalt hoe de film er uitziet, niet de regisseur. RED DRAGON is als doorsnee-thriller nog niet eens zo beroerd, maar het is ook een film die, met het oog op de kassa, zijn publiek per se niet mocht provoceren of in verwarring brengen. In die risicoloze opzet is producent Dino de Laurentiis in ieder geval geslaagd.
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #57, winter 2002/2003.
