Het gebeurt weleens dat het verhaal achter een film beter is dan die film zelf. Zoals Abed, de filmnerd uit COMMUNITY, zegt: ‘Ever seen HEARTS OF DARKNESS? Way better than APOCALYPSE NOW.’ Menig filmcriticus kan daar met Abed over twisten, maar het lijkt wel de consensus te zijn over MEGALOPOLIS, de nieuwste film van grootmeester Francis Ford Coppola. Er ligt een aanzienlijke kloof tussen de fascinerende geschiedenis achter de film en het uiteindelijke resultaat, een complete warboel aan torenhoge ambities en onzinnige ideeën.
Geïnspireerd door de droom en de potentie van zijn gefaalde studio Zoetrope, begon Coppola tweeënveertig jaar geleden aan de eerste versies van MEGALOPOLIS. Drie persoonlijke faillissementen, de aanslagen op 11 september 2001 en de coronapandemie gooiden nog roet in het eten. Toen de filmindustrie in 2022 weer opstartte, besloot de hoogbejaarde Coppola dat hij niet meer kon wachten. Hij verkocht een aanzienlijk percentage van zijn wijngaarden en financierde het hele project zelf, zodat er geen studio over zijn schouder zat mee te kijken. Zo ging de film dit jaar eindelijk in première tijdens het filmfestival van Cannes, en ontving Coppola een staande ovatie van zeven minuten. Maar in de perszaal, waar geen sterren of camera’s aanwezig waren, kon er nog niet eens een beleefdheidsapplausje vanaf. Toen de aftiteling begon heerste er een doodse stilte, met hier en daar een ongemakkelijke lach. Dit verschil tussen de twee zalen vat veel recensies over MEGALOPOLIS perfect samen: Coppola verdient applaus, de film zelf niet.
MEGALOPOLIS volgt de politieke en intellectuele strijd tussen twee idealisten in New Rome, een samensmelting van een futuristisch New York en het oude Rome. De geniale superster-architect Cesar Catilina (Adam Driver) en de koppige burgemeester Cicero (Giancarlo Esposito) twisten over de toekomst van hun stad. Cesar wil verder en verder bouwen, terwijl Cicero juist wil vasthouden aan de traditionele en praktische leefstijlen van New Rome. Het conflict tussen de twee mannen begint pas echt wanneer een oude Sovjet-satelliet op aarde neerstort en een groot deel van de stad vernietigt. Zo komt een pad vrij voor Cesars Megalopolis, het centrum van de dromers.
Qua verhaal heeft het weinig impact, maar thematisch is het van belang dat Cesar een speciale kracht bezit: hij kan de tijd stilzetten. Op momenten waarop hij beter wil nadenken over een groots idee lukt het hem om enkel door ruimte te bewegen. Deze magische interrupties komen vaker voor in MEGALOPOLIS, en dit zijn niet de enige uitzinnige ideeën die Coppola loslaat in zijn verhaal over hoop en de toekomst. Het anachronistische uiterlijk van New Rome, Adam Driver als cyborg, bewegende standbeelden die de verloren ziel van Amerika moeten voorstellen. Zelfs voor de meest gedisciplineerde filmmaker zou het al moeilijk zijn om een dusdanige mengelmoes consistent te houden, en Coppola heeft altijd al bekend gestaan om zijn losse hand als regisseur. Het zal niet verbazen dat er een heleboel mensen in Hollywood zijn die nooit meer met hem willen werken.
MEGALOPOLIS is soms grappig, af en toe opwindend en een enkele keer zelfs briljant, maar over het algemeen is de film vooral frustrerend. Allerlei verhaallijnen lopen met een sisser af en veel van de dialogen zijn tenenkrommend. De cinematografie heeft een januskop, soms zie je een van de mooiste shots van dit jaar, daarna weer de lelijkste CGI van dit decennium. Het grote ensemble aan acteurs is al even wispelturig. Aubrey Plaza komt er het best vanaf. Haar karikatuur van een roddelpersjournalist met de fantastische naam Wow Platinum valt precies op haar plaats tussen de meest bizarre momenten van het script. Jon Voight is ook verrassend speels in de rol van Hamilton Crassus III, een ludieke magnaat met connecties in vastgoed en een voorliefde voor theatrale uitspattingen. Voight is een trouwe MAGA-aanhanger, en hij moest door Coppola worden gerustgesteld dat zijn personage niet was geïnspireerd door Donald Trump, anders deed hij niet mee. Misschien was dit niet de bedoeling, maar Voights optreden is wel héél makkelijk te interpreteren als een persiflage van zijn favoriete president. En hij mag zichzelf de hoofrolspeler noemen van de meest fallische scène van het jaar, meer verklap ik niet.
Adam Driver verdrinkt af en toe in de dubbelrol van Cesar en het mondstuk van Coppola, hij wankelt tussen oprecht treffende monologen en onbedoelde hilariteit. Giancarlo Esposito is heel leuk als de boze burgemeester, maar Nathalie Emmanuel, die zijn stuurloze dochter speelt, zit vast aan een snertrol. Zij werd online afgekraakt om een uitzonderlijk slechte scène tussen haar en Driver, maar je kunt het haar niet echt kwalijk nemen wanneer ze de domste teksten uit het hele scenario moet opdreunen. Laurence Fishburne en Jason Schwartzman krijgen niets te doen, Dustin Hoffman heeft misschien drie zinnen. Daarna wordt hij op zo’n hilarische manier om het leven gebracht dat je zou denken dat Coppola nog een appeltje met hem te schillen had. Maar de casting van Hoffman is tekenend voor een veel groter probleem met de film.
Een van Coppola’s doelwitten is cancel culture, en de regisseur bevestigt meteen de vooroordelen over hem met afgezaagde kritiek die net zo goed van Gérard Depardieu had kunnen komen. Op een gegeven moment wordt een van de personages in verlegenheid gebracht wanneer een video lekt waarin hij een seks heeft met een minderjarige. Maar uiteindelijk blijkt het slachtoffer te hebben gelogen, en moeten alle critici hun woorden terugnemen. Ook met de casting van Shia LaBeouf, die in 2020 door zangeres FKA Twigs werd beschuldigd van seksuele en fysieke mishandeling, lijkt een bewuste keuze om een signaal af te geven: de kunst is belangrijker dan de man, en het is beter om vergeving te vragen dan om toestemming. Dit subplot ontkracht het humanisme van de film. Cesar vraagt de inwoners van New Rome om te geloven in de mogelijkheid van een betere toekomst, net zoals Coppola dat aan zijn publiek vraagt. Maar hoe kunnen we ooit aan een betere toekomst beginnen als we constant de hand boven het hoofd van de elite houden?
In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk was MEGALOPOLIS al een flop. Tot nu toe heeft de film minder dan veertien miljoen opgebracht tegenover een budget van plusminus honderdvijfentwintig miljoen, en een uitzonderlijk goede ontvangst in Nederland zal er niet bepaald inzitten. Maar kritiek die vooral leunt op het financiële fiasco van de film zal Coppola niet raken. Ik kan me de catharsis niet voorstellen die je moet voelen wanneer een idee dat je al bijna een halve eeuw hebt eindelijk vorm krijgt. Het eindresultaat mag een puinhoop van tegenstrijdigheden zijn, het is een groot goed dat een film als deze, zo vreemd, zo groot, nog steeds gemaakt kan worden. Ik kon zelf niet wachten tot ik de zaal mocht verlaten, en toch raad ik de film aan. Wat je er ook van gaat vinden, ik garandeer dat je nog nooit zoiets als dit hebt gezien. En dat is toch wat waard.
