Nosferatu klinkt anders dan Dracula. Dracula, dat is Bela Lugosi en Christopher Lee, maar ook de talloze parodieën op die vertolkingen, en Francis Ford Coppola’s romantische herinterpratie met Gary Oldman. Dracula is een ouderwetse griezel, een clowneske figuur of een antiheld, maar wat hij niet is, is eng.
Nosferatu is dat wel. Het woord roept een akelige sfeer op. F.W. Murnau’s NOSFERATU – EINE SYMFONIE DES GRAUENS (1922) is nog altijd een van de meest onheilspellende bewerkingen van Bram Stokers beroemdste roman, en is met het verstrijken van de tijd alleen maar magischer geworden. Misschien is het daarom dat Werner Herzog in 1979 zijn Draculafilm een remake van NOSFERATU maakte, zoals Robert Eggers (THE WITCH, THE LIGHTHOUSE, THE NORTHMAN) dat nu doet.
Murnau’s onofficiële Dracula-verfilming verplaatste de handeling van Engeland naar Duitsland en veranderde de namen van de hoofdpersonages (volgens het broodje-aapverhaal om de associatie met het boek en daarmee een rechtszaak te voorkomen, maar de voortiteling noemt gewoon Stokers roman als bronmateriaal). Herzog behield de situering in een Duits stadje, maar veranderde de namen van de personages gek genoeg weer terug naar die uit het boek. Eggers behoudt de namen van Murnau’s versie, maar gebruikt wel andere elementen uit de roman die in de eerdere NOSFERATU’s niet aanwezig waren.
Eggers blijkt ook schatplichtig aan Coppola’s versie uit 1992. Die introduceerde het idee dat de vampier geobsedeerd is door de geliefde van zijn makelaar. Met haar begint Eggers’ versie: we leren Ellen (Mina in het boek) kennen als jong meisje wier gebed om verzachting van haar eenzaamheid beantwoord wordt door een demonisch wezen.
Jaren later woont de volwassen Ellen (Lily-Rose Depp) in Wisborg met haar echtgenoot, makelaar Thomas (Nicolas Hoult, in 2023 nog te zien in de titelrol van RENFIELD). De ambitieuze Thomas is ontevreden met zijn positie op de sociale ladder. Als hij in de hoop zijn carrière een opkikker te geven naar Transylvannië reist voor de verkoop van een huis aan de mysterieuze graaf Orlok, ziet Ellen de bui al hangen. Ze vertelt hem van haar dromen en slechte voorgevoelens, maar de rationele Thomas slaat haar waarschuwing in de wind.
Aangekomen bij het kasteel van Orlok (Bill Skarsgård) ontdekt ook Thomas echter al snel dat de graaf niet te vertrouwen is. Dat zie je eigenlijk meteen: Skarsgård speelt hem als een monster, een levend lijk met een onmenselijk diepe stem. Stoker beschreef Dracula bij diens eerste verschijning in het boek als ‘without a single speck of colour about him anywhere‘. Dat ging over de kleding van de graaf, maar is natuurlijk ook metaforisch. Skarsgård (die zich met zijn groteske schurkenrollen, waaronder Pennywise in IT, ontpopt heeft tot een hedendaagse Lugosi) doet meer recht aan die omschrijving dan elke voorgaande vertolking.
Eggers is altijd op zoek naar authenticiteit. Al zijn films spelen zich af in het verleden, maar ze hebben niet de nostalgische sfeer van sommige historische drama’s; Eggers herinnert ons eraan dat het verleden ooit het heden was. Met NOSFERATU maakt hij een vampierfilm alsof er nog nooit een vampierfilm gemaakt is. In interviews vertelde hij dat hij probeerde zijn popculturele vampierkennis te vergeten en de oude folklore in dook. Hij herintroduceert de oude vampier als een nieuw monster, zoals hij dat met de heks deed in THE WITCH. Die film voelde alsof Eggers en zijn crew in een tijdmachine gestapt waren voor de opnames, en dat geldt ook voor NOSFERATU op z’n best. Bijvoorbeeld in de scène waarin de omwonenden van Orloks kasteel met rituelen proberen het kwaad op afstand te houden, maar ook de schetsen van het dagelijks leven in Wisborg. Het is vaak donker in NOSFERATU, omdat het voor de tijd van het elektrisch licht nu eenmaal donkerder wás, en bij Eggers is donker écht donker, eindeloos diep zwart; het niets, vastgelegd. Claustrofobisch word je ervan. Eggers’ vaste cameraman Jarin Blaschke is een meester als het op licht en donker aankomt. Net als bij THE WITCH gebruikte hij voor een aantal scènes enkel kaarsen voor de verlichting. We zien niet het kleurrijke spektakel van Coppola’s DRACULA, maar spookachtige beelden met een akelige schoonheid.
Eggers baseert zich op bronnen van vóór de populariteit van de psychoanalyse, maar maakt opzichtig gebruik van psychoanalytische thema’s. De subtekst dat het monster ontspruit aan vrouwelijk verlangen is duidelijker aanwezig dan in eerdere bewerkingen. Misschien iets té duidelijk. Dat is het probleem van Eggers’ aanpak: hij trekt zich niets aan van de clichés en de conventies, maar zijn publiek is daar wél van op de hoogte. Wij hebben dit verhaal eerder gezien. Eggers komt dieper tot de kern dan bijna al zijn voorgangers en zijn NOSFERATU is stilistisch nauwelijks te overtreffen, maar mist vernieuwing.
