Elders in dit nummer passeren ettelijke films uit de jaren zeventig de revu, waarin het dierenrijk wraak neemt op zijn kwelgeest: de mens. ISOLATION, helaas niet in de bioscoop maar wel op dvd, borduurt vaardig verder op dat thema. Schokkend Nieuws sprak met regisseur/scenarist Billy O’ Brien. ‘We proberen met een boerderij te doen wat Ridley Scott deed met een ruimteschip in ALIEN.’
Op een afgelegen boerdij in Ierland staat een koe op het punt een kalf te werpen. Veeboer Dan (sterke rol van John Lynch) maakt zich zorgen: hij heeft een schimmige wetenschapper tegen betaling toestemming gegeven een genetisch experiment uit te voeren. Wanneer veearts Orla het ongeboren kalf wil controleren, haar arm in de koe steekt en prompt in haar vinger wordt gebeten, is dat een voorbode voor wat komen gaat. Na een lang uitgesponnen, uiterst realistische scène wordt het kalf geboren. Dan komt de schok: het jong is zwanger. De misvormde, ongeboren vrucht groeit als kool en ontsnapt.
Als monsterfilm is ISOLATION een paradox: zolang het gedrocht buiten beeld blijft, werkt de film het beste. We zien iets bewegen in een modderpoel of onder een deken, maar weten niet hoe het eruit ziet of hoe gevaarlijk het is. Debuterend filmmaker Billy O’Brien bouwt de spanning langzaam en behoedzaam op en vertrouwt volledig op sfeer en suggestie. Voor tweederde is ISOLATION een ijzersterke horrorfilm, maar in het bijzondere eerste uur ligt een belofte verscholen die niet wordt waargemaakt. De finale, waarin het teleurstellend creature design van Bob Keen eindelijk goed in beeld verschijnt, is volgens het boekje.
Maar desondanks is ISOLATION een van de beste monsterfilms in jaren. Goede horrorfilms moeten het hebben van overtuigingskracht en ISOLATION heeft het in overvloed. Waar recente films als DEAD MEAT (Conor McMahon, 2004), en BLACK SHEEP (Jonathan King, 2006) het thema als vertrekpunt zien voor uitzinnige horrorkolder, presenteert debuterend filmmaker Billy O’Brien zijn film zonder een spoor van ironie. Voor O’Brien, zoon van een Ierse veeboer, geeft het thema dan ook geen enkele aanleiding om te lachen. ‘De manier waarop wij met dieren omgaan, houdt mij al jaren bezig. Mijn eerste korte film was een duister sprookje over dierenproeven, een poppenfilm getiteld THE TALE OF THE RAT THAT WROTE. Uit het onderzoek dat ik daarvoor deed, kwam ik op het idee om een lange speelfilm te maken over genetische manipulatie. Door het onderwerp serieus te benaderen, hoopte ik een realistische basis te leggen voor de horror.’
Daar is O’Brien met vlag en wimpel in geslaagd. Wat heet: realisme is de grootste troef van ISOLATION. Als boerenzoon kon O’Brien putten uit eigen ervaring. ‘Het gebeurde wel eens dat ik mijn vader midden in de nacht moest helpen met een moeilijke geboorte. Dat ging er vaak behoorlijk heftig aan toe. Toen ik medestudenten op de filmacademie daar jaren later in geuren en kleuren over vertelde, waren ze gefascineerd en onthutst tegelijk. Toen besefte ik dat mensen die zijn opgegroeid in de stad helemaal niet weten wat er zich op een boerderij precies afspeelt. En dat je het leven op een boerderij spannend en verrassend kunt presenteren.’
Bepalend voor het realisme is de fantastische locatie: een boerderij opgetrokken uit roestig metaal en beton, omgeven door modderpoelen en koeienstront. De aanhoudende regen en de sombere tinten maken het troosteloze decor compleet. O’Briens ouderlijk huis zag er gezelliger uit. ‘De locatie is het resultaat van de samenwerking met production designer Paul Inglis en cameraman Robbie Ryan, die ik al meer dan tien jaar ken. Zij hebben me gedwongen mijn herinneringen aan de boerderij van mijn ouders los te laten en op zoek te gaan naar een locatie die de kijker meteen de rillingen zou bezorgen. We hebben de boerderij zo aangekleed dat hij meer weg heeft van een vervallen fabriek. Paul kwam met het idee om de stallen onder water te laten lopen, zodat het lijkt alsof de hele boerderij langzaam wegzakt in het moeras. En Robbie kwam met de suggestie om de camera steeds door hekken, rasters en deuren te laten kijken, zodat de kijker zich constant bewust is van de naargeestige omgeving.’
Body horror
‘Eigenlijk probeerden wij met een boerderij te doen wat Ridley Scott deed met een ruimteschip in ALIEN. De lekkende schuur is de laadruimte uit de Nostromo, de koelruimte waar de melk wordt bewaard is een soort machinekamer. Een andere inspiratiebron was John Carpenters THE THING. Ik beschouw die twee films als het summum van het monstergenre. Daarnaast heb ik me ook laten beïnvloeden door de naargeestige body horror van Cronenberg en eco-horror uit de jaren zeventig.’
‘In het algemeen vormen de genrefilms uit dat decennium mijn referentiekader. De sixties maakte korte metten met een heleboel taboes en de films uit de jaren zeventig weerspiegelen dat. Die films vertonen een oorspronkelijkheid en vrijheid die je in de door geld geobsedeerde filmcultuur van vandaag niet meer tegenkomt.’
ISOLATION past in die traditie. De film neemt zijn tijd en probeert de kijker niet meteen in de eerste tien minuten te overrompelen met emmers gore, sadistische taferelen of goedkope schokeffecten. Om er zeker van te zijn dat O’Brien zijn eigen koers kon varen, werden geldschieters en filmfondsen lange tijd buiten de deur gehouden. ‘Ik heb anderhalf jaar lang onbetaald aan het scenario gewerkt. Dat was een risico, want ik had nauwelijks een inkomen en had geen enkele garantie dat de film gemaakt zou worden. Pas toen het script klaar was, gingen mijn producenten Ruth Kenly-Letts en Bertrand Faivre met het project de boer op. Hun insteek was ‘take it or leave it’; er wordt niets meer aan het scenario veranderd. Het doel van deze strategie was om te voorkomen dat het project in development hell zou belanden. Zodra mensen vooraf geld in je film steken, willen ze invloed en voor je het weet blijft je scenario in rondjes gaan. Mensen zonder enige affiniteit met je project gaan zich er ineens mee bemoeien, omdat ze hun investering willen bewaken.’
De strategie werkte: tussen alle slappe slashers, martelkamerhorror en ongeïnspireerde remakes die het genre vandaag domineren, is ISOLATION een ware verademing. Op festivals gooit de film hoge ogen, maar bij het reguliere bioscoopgaande publiek valt hij minder goed. ‘Als hij al in de bioscoop wordt uitgebracht, komt er geen hond op af. Ze weten niet goed hoe ze mijn film in de markt moeten zetten: als horrorfilm of als arthousefilm. Gek eigenlijk, want dertig jaar geleden zou dit gewoon als een volbloed genrefilm aan de man worden gebracht. Maar blijkbaar is mijn film te ver verwijderd van de smaak van het hedendaagse publiek. Bij een ouder publiek, dat is opgegroeid met dezelfde films als ik, doet ISOLATION het erg goed, maar de meeste jongeren vinden er niet zoveel aan. Zij zijn gewend aan botte films als HOSTEL en SAW II, waarin aan de lopende band gruwelen worden getoond. Wat ik zo leuk vind aan de horrorfilms die ik als kind zag, was dat ze bijna niks mochten laten zien en dus een beroep moesten doen op de verbeelding van de kijker. Sfeer en suspense, daar ging het om.’
Heeft het artistieke succes van ISOLATION O’Brien nog iets opgeleverd in de vorm van een aanbieding uit Hollywood? ‘Ja, ik heb nu een Amerikaanse agent en die stuurt me bijna elke twee weken nieuwe scenario’s. Bijna allemaal rotzooi. Als ik een film wil maken, kan ik zo aan de slag. Maar ik werk liever aan mijn eigen project. Nee, geen horror dit keer. Mijn nieuwe scenario gaat over paardendieven in het Engeland van de zestiende eeuw. Geen kostuumepos, maar een soort western, een bloederige actiefilm over a dozen guys on horseback.’
Copyright Roel Haanen. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws #72, winter 2006.
