In 2005 verblijdden Turner Entertainment en Warner Home Video de rechtgeaarde genreliefhebber met een negen titels omvattende VAL LEWTON HORROR COLLECTION. Uitsluitend via importkanalen te bekomen weliswaar, maar een kniesoor die daar nog om maalt in deze moderne tijden van amazon, dvdbboxoffice en play. Als kroon op deze magistrale uitgave verschijnt nu VAL LEWTON: THE MAN IN THE SHADOWS.
Overigens niet te verwarren met SHADOWS IN THE DARK: THE VAL LEWTON LEGACY, een onderdeel van de verzamelbox. Dit is een gloednieuwe, 87 minuten durende documentaire, geproduceerd en van commentaar voorzien door Martin Scorsese.
Lewton, geboren in Rusland in 1904, emigreerde op vijfjarige leeftijd met zijn moeder en zuster naar Amerika en verdiende de kost als journalist en schrijver van pulpromans totdat hij in 1933 aan de slag ging als script editor en manusje-van-alles bij de vermaarde producent David O. Selznick. In 1942 werd hij ingehuurd door de studio RKO om leiding te geven aan een ‘low budget horror unit’, die moest gaan wedijveren met concurrent Universal en diens vloedgolf aan populaire monsterfilms. Deze werden geproduceerd voor gemiddeld 300.000 dollar per stuk en Lewton kreeg de opdracht zijn films te maken voor minder dan de helft van dat bedrag. In zijn eigen woorden moest hij A-films afleveren binnen het tijdsbestek van B-films. ‘Ik slaap er ’s nachts niet meer van, ik lig alleen nog maar te piekeren’, zo voegde hij daaraan toe.
Niettemin ging hij de uitdaging aan, liever dan zich in te laten met duurdere producties en de navenante bemoeienis van de studiobonzen. Lewton nam zich voor horrorfilms te gaan produceren die een tegenpool zouden worden van de monsterfilms van Universal. Suggestief in plaats van expliciet, met uitzonderlijk veel aandacht voor cameravoering en geluid en voorzien van intelligente verhaallijnen. Als lakmoestest hanteerde hij het principe dat die verhalen ook zonder het horrorelement overeind moesten blijven. Om de beoogde kwaliteit te waarborgen huurde Lewton diverse vaste krachten in, merendeels bekenden uit zijn tijd bij O. Selznick: scenarioschrijver DeWitt Bodeen, editor Mark Robson, director of photography Nicholas Musuraca, componist Roy Webb en last but not least regisseur Jacques Tourneur.
Hun eerste film, CAT PEOPLE (1942), werd neergesabeld door de pers maar bleek een groot succes bij het publiek. Lewton had zijn punt gemaakt en kreeg carte blanche van RKO, met dien verstande dat hij wel geacht werd in allengs moordender tempo meer van zijn atmosferische horrorfilms af te leveren. I WALKED WITH A ZOMBIE (1943), THE LEOPARD MAN (1943), THE SEVENTH VICTIM (1943), THE GHOST SHIP (1943) en THE CURSE OF THE CAT PEOPLE (1944) volgden en zelfs een gedwongen samenwerking met Boris Karloff — Universals monsterikoon, door RKO ingehuurd voor twee films – verliep voorspoedig. Een dankbare Karloff zou later verklaren dat zijn op dood spoor geraakte carrière dankzij Lewtons ISLE OF THE DEAD (1945) en BEDLAM (1946) een belangrijke nieuwe impuls had gekregen.
De commerciële en artistieke successen ten spijt eiste de stress van vier jaar nonstop werken zijn tol: Lewton kreeg een hartaanval. Na zijn herstel werd hij gepromoveerd tot producent van A-films, maar hij kon zijn draai niet meer vinden en begon van studio naar studio te zwerven. De meeste van zijn nieuwe projecten kwamen niet van de grond en in de vijf jaar tot zijn dood in 1951, op 46-jarige leeftijd, produceerde hij nog slechts drie films.
Het levensverhaal van Val Lewton, met nadruk op de gouden periode van 1942 tot en met 1946, wordt in VAL LEWTON: THE MAN IN THE SHADOWS zonder opsmuk verteld. Dat kan ook bijna niet anders, want beeldmateriaal van Lewton, die een teruggetrokken en voor Hollywoodbegrippen bescheiden privéleven leidde, is er nauwelijks. Er wordt dus gebruik gemaakt van zorgvuldig geselecteerde fragmenten en interviews met bewonderaars als Roger Corman en Kyoshi Kurosawa. Het resultaat is, mede dankzij Martin Scorsese’s informatieve commentaar, niet alleen een fascinerend stukje filmhistorie maar tevens nuttig lesmateriaal voor wie zelf horror-films van de atmosferische variant maakt of wil maken.
Copyright Jan Doense. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws #77, voorjaar 2008.
