Half live-action, half animatie, THE CONGRESS wil heel veel zijn: een verhaal over oudere actrices en moederliefde, een filosofisch traktaat over de vrije wil, een pleidooi tegen escapisme… Dat laatste is een paradox, want THE CONGRESS is ook een onwaarschijnlijk fantasierijke en gedurfde vlucht uit de realiteit.
‘Met Ellen Page en Willem Dafoe!’ Normaal gesproken wekt zo’n mededeling weinig verbazing, maar toen ondergetekende onlangs de trailer van Beyond: Two Souls in de bioscoop zag ging er even geroezemoes door de zaal. Beyond is namelijk geen film, maar een game. Page en Dafoe leenden niet alleen hun stem of beeltenis uit aan het spel dat 8 oktober jl. uitkwam; studio Quantic Dream adverteert alsof zij zélf in de game meespelen. Daarmee komen we wel heel dicht bij de futuristische plot van THE CONGRESS.
FAUST
Actrice Robin Wright (FORREST GUMP, UNBREAKABLE, House of Cards) speelt zichzelf in THE CONGRESS. Althans: ze speelt een veertigjarige actrice met de naam Robin Wright. Ze woont met haar dochter en zieke zoon in de omgeving van een vliegveld en zit vrijwel aan het einde van haar carrière. Haar agent (Harvey Keitel) overtuigt haar ervan haar beeltenis te verkopen aan studio ‘Miramount’. De actrice wordt van top tot teen digitaal ingescand (door – treurig detail – een voormalig cameraman). Ze tekent een contract waarin ze afstand doet van haar beeltenis en belooft nooit meer te zullen acteren. In ruil daarvoor blijft Robin Wright, het personage, eeuwig jong en nog jarenlang lucratieve sciencefictionactiefilms maken.
In theorie zou dit nu al kunnen. Angelina Jolie zou bij wijze van oudedagsvoorziening een eenmalig bedrag kunnen toucheren en voorgoed als Laura Croft door de levels en sequels kunnen springen. Als Andy Serkis via motion-capture in de huid van King Kong of Gollum kruipen kan, waarom dan niet in die van Clint Eastwood, nu die zelf niet langer in staat lijkt te acteren? Waarom niet James Dean laten herleven?
Zelfs het feit dat Robin niet voor één rol tekent, maar zichzelf en al haar toekomstige optredens verkoopt, is al geen sciencefiction meer. Talloze acteurs zitten contractueel vast aan een studio. Hollywood staat al jarenlang gelijk aan het verkopen van je ziel. THE CONGRESS kan putten uit een rijke geschiedenis van Faustiaanse motieven. ‘This is the last contract you will ever sign,’ zegt studiobaas Danny Huston in de film met een duivelse grijns.
GEANIMEERDE ZONE
En eigenlijk brengen deze ontwikkelingen in de filmindustrie ook weer niet zoveel nieuws. De sterren van het witte doek waren altijd al reproducties, projecties, géén echte mensen. Digitale technieken maken meer mogelijk, maar gemanipuleerd werd het beeld allang met behulp van licht, make-up, kleur en camerapositie. Film speelt per definitie met realiteit en fictie.
En misschien is het onderscheid filosofisch zelfs helemaal niet te maken. Zijn waarheid en waarneming wel van elkaar te onderscheiden? THE MATRIX – net als THE CONGRESS deels gebaseerd op The Futurological Congress (1971) van sf-auteur Stanislaw Lem – populariseerde het idee: wat als onze realiteit zélf slechts een projectie is? Een illusie, gewekt door de schaduwen op de muren van Plato’s grot of door de buitenaarde bezetters die ons in de fantasie van de Wachowski’s in cocons vasthouden? Of een schijnwereld, zoals in THE CONGRESS, gecreëerd door de multi-platformcampagnes van de entertainmentindustrie?
Regisseur Ari Folman, in 2008 genomineerd voor een Oscar voor zijn animatiefilm WALTZ WITH BASHIR, lepelt in THE CONGRESS een veelvoud van dit soort filosofische vragen op. Twintig jaar na het tekenen van haar contract is Robin te gast op een groot futuristisch congres in ‘the animated zone’. THE CONGRESS, eerst nog gefilmd in live-action, verandert op dat punt in het verhaal in een kleurrijke animatiefilm. De macht en de mogelijkheden van de grote studio zijn nog veel groter geworden. Je kunt ‘Robin Wright’ nu zelfs als milkshake consumeren. De wereld ziet er, met dank aan de farmaceutische afdeling van Miramount, uit als één grote geanimeerde Silly Symphony van wijlen Walt Disney.
Getekende versies van Tom Cruise, Pablo Picasso, Jezus en Elvis lopen gebroederlijk in een decor dat soms herinnert aan een tripliek van Jeroen Bosch. Prachtig, maar ‘how do I know that I’m not dreaming?’ vraagt Robin zich af. Is dit niet eerder een nachtmerrie? De clip waarin Robins filmpersonage een beroemde scène uit DR. STRANGELOVE nog even dunnetjes overdoet – maar zonder de politieke satire – zal iedere rechtgeaarde filmliefhebber de rillingen bezorgen. Zitten we nog wel aan de goede kant van de realiteit?
PARADOX
Paradoxaal voor een film die zo gepreoccupeerd is met de realiteit, blijkt juist het live-action gedeelte van THE CONGRESS de achilleshiel van de film. Wright is al geen actrice met wie je makkelijk meevoelt, maar vooral Harvey Keitel acteert lelijk houterig. Het zal ook aan de zwaarwichtige dialogen liggen, maar het lijkt wel alsof hij voor een green screen staat te declameren. Folman kon kennelijk ook de verleiding niet weerstaan er een soort melodrama van te maken. Robins zoon Aaron lijdt aan het Syndroom van Usher waardoor hij – hoe symbolisch! – langzaam doof en blind wordt. Zijn liefde voor vliegers is natuurlijk nog symbolischer. De moraal is bijna niet te missen: tegenover het escapisme stelt Folman de menselijke vrijheid: ‘the gift of choice.’ Dat had er allemaal wat minder dik bovenop mogen liggen.
De cultuurkritiek die Folman wil bedrijven komt dus niet helemaal aan. Te voor de hand liggend. Niet scherp genoeg. Iets te pretentieus, ook. Aan de andere kant: de animatiescènes zijn schitterend gemaakt en het verhaal is te wonderlijk en fascinerend om zomaar opzij te schuiven. THE CONGRESS schaart zich wat ondergetekende betreft daarom in het korte rijtje favoriete mislukkingen. Naast Wim Wenders’ UNTIL THE END OF THE WORLD en Kubrick/Spielbergs A.I.: ARTIFICIAL INTELLIGENCE. Filosofische sciencefiction-monstruositeiten die onder hun eigen pretenties bezwijken, maar toch gezien en doordacht moeten worden.
DI: Cinéart. Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws #105, december 2013/januari 2014.
