De Turkse film is een nogal onderbelicht onderdeel van de Europese cinema, en de fantastiek of exploitation uit dit land is helemaal een obscuur hoekje. Toch maakten de Turken, net als de Italianen en Spanjaarden, vooral in de jaren ’60 en ’70 veel genrewerk.
Maar de meeste superheldenfilms, westerns, sexy drama’s, of het handjevol horrorfilms werden geproduceerd voor de binnenlandse markt. En die was niet bepaald veeleisend: wie wel eens een film op de in Nederland doorgegeven zender TRT heeft gezien, zal beamen dat de commerciële Turkse cinema vaak uitblinkt in voorspelbaarheid, slechte nasynchronisatie en beroerde acteerprestaties, waarbij de verkleurde en door kabels overdekte filmkopieën het laatste krediet van de westerse kijker verspelen. Door de onoverzichtelijkheid van de Turkse film werd een filmhistorische mijlpaal pas bekend toen Pete Tombs in ‘Mondo Macabro’, zijn onvolprezen boek over exotische horror, een tipje van de sluier oplichtte. Wie, zoals odergetekende, altijd dacht dat Riccardo Freda en Terence Fisher met respectievelijk I VAMPIRI (1956) en DRACULA (1958) aan de wieg stonden van de moderne Europese horrorfilm, wordt verrast door Tombs’ stuk over de Turkse variant op het boek van Bram Stoker: DRAKULA ISTANBUL’DA (‘Dracula in Istanbul’) werd namelijk al in 1952 uitgebracht! De film oogt zeker gezien het feit dat de Turkse filmindustrie nog in de kinderschoenen stond opvallend professioneel, maar is tevens tamelijk saai, ondanks de introductie van Dracula als een kale, in elegante pakken gestoken womanizer. Na het succes van DRAKULA ISTANBUL’DA volgden vele andere primitieve rip-offs van Amerikaanse films, zoals TARZAN ISTANBUL’DA, G…R†NMEYEN ADAM ISTANBUL’DA (‘De Onzichtbare Man in Istanbul’) en …R†MCEK ADAM, een verfilming van de Spider Man-stripverhalen. Ook de tv serie Star Trek ontsnapte niet aan de aandacht en er werd met T†RIST …MER UZAY YOLUNDA (‘…mer de Toerist in Star Trek’) een parodie gemaakt waarin een Turkse Dr. Spock met zeer grote oren rondliep. Aan het einde van de jaren ’60 begonnen de Turken hun blikveld te verruimen en gingen co-producties aan met opportunistische Italiaanse B-filmers, die in het land van hun partners een goede afzetmarkt voor de eigen goedkope werkjes zagen. Dat resulteerde in vreemde kruisbestuivingen: superhelden uit Amerika (Superman), Mexico (Santo) en Italië (Killing) bevochten elkaar in één en dezelfde film, en spaghetti-westerns met een bekende Italiaanse cast, zoals K†‚†K KOVBOY (‘Kleine Cowboy’) werden deels opgenomen op het Turkse platteland. Net zoals in de Indiase film werden genres zonder scrupules door elkaar gehusseld, waardoor het kon gebeuren dat Superman op de vuist ging met Tarzan, om plotseling te worden onderbroken door een Arabisch dansnummer. De budgetten waren vaak zo minuscuul dat de superhelden moesten rondrennen in spotgoedkope en dus tamelijk banale kostuums; bij scènes in de ruimte werden de planeten verbeeld door kerstboomballen te filmen tegen een blauwe achtergrond. Geslaagder waren de verfilmingen van de middeleeuwse held Tarkan, die in een reeks films allerlei monsters en geboefte bevocht, met de mysterieuze sfeer van het Midden Oosten als achtergrond. Begin jaren ’70 was cinema booming business in Turkije, waar per jaar ruim 300 films werden gemaakt. Sommige regisseurs vertelden trots dat ze in twee maanden tijd een film konden schrijven, opnemen, monteren en met succes uitbrengen, wat helaas tot gevolg had dat de gebrekkige infrastructuur van de Turkse filmindustrie in stand gehouden werd. De meeste producenten werden verblind door het geld en grepen alles aan om nog meer te verdienen, niet gehinderd door kennis van zaken of fatsoen. Hoe kan men anders verklaren dat geldschieter Hulki Saner het in zijn hoofd haalde om William Friedkin’s THE EXORCIST scène na scène te kopiëren met bescheiden technische middelen en een laag budget? De film in kwestie, SEYTAN (‘Satan’), kwam in 1975 in de Turkse bioscopen en kan gerust een lamlendig product worden genoemd. Al na luttele seconden wordt de kijker met de neus op de treurige feiten gedrukt. De openingstitels zijn met een viltstift op een vies geel papier gekalkt, terwijl Mike Oldfield’s beroemde ‘Tubular Bells’ thema uit THE EXORCIST weerklinkt. Daarna zet regisseur Metin Erksan de vaart er goed in: meteen na het opgraven van een eng beeldje volgt een lachwekkende confrontatie van de Turkse Max Von Sydow met een stenen demon, waarna we bruut overspringen naar het gelukkige gezinnetje dat een luxe appartement bewoont. Daar klinken op zolder rare geluiden. De hoogblonde moeder des huizes, overigens aanzienlijk aantrekkelijker dan de muizige Ellen Burstyn, inspecteert het slecht verlichte vertrek en vindt daar een vreemd boek, getiteld ‘Seytan’. Niemand weet waar het vandaan komt; de fors besnorde keukenhulp Ahmed doet er het zwijgen toe en vergaapt zich liever aan de strakke derrière van zijn bazin. Dan begint dochterlief met een tenorstem te praten, kiest het meubilair het luchtruim en kan de duiveluitdrijver aan de slag. .Hoewel de generiek een heuse scenarioschrijver genaamd Yilmaz TŸmtŸrk vermeldt, is SEYTAN natuurlijk bijzonder voorspelbaar en is het wachten op momenten waarop de makers door incompetentie of exploitatiedrift over de schreef gaan. En dat gebeurt ook, in de vorm van enkele verrassend onsmakelijke scènes. Het bezeten meisje leegt niet zoals Linda Blair tijdens een feestje spontaan haar blaas, maar staat in haar babydoll heftig te menstrueren. Daarna blijkt dat medisch onderzoek in Turkije nog in de kinderschoenen staat, want bij een hersenscan van het arme meisje vloeien opnieuw liters bloed. De dokter dient daarvoor bestraft en wordt door Seytan door de voorruit van zijn auto gecatapulteerd, waarna ’s mans verwoeste tronie uiteraard in close-up in beeld wordt gebracht. De crucifix-scène en het ronddraaiende hoofd ontbreken ook niet, maar de uitvoeringen laten te wensen over. Als uiteindelijk de stenen demon in de slaapkamer ‘verschijnt’ zijn de lachspieren al behoorlijk gestimuleerd en heeft de irritatie over zoveel plagiaat plaats gemaakt voor vrolijke verbazing. .Daarnaast bezit de film soms een merkwaardige sfeer: omdat het aantal figuranten tot een extreem minimum is beperkt, lijkt het alsof het verhaal zich afspeelt in een niemandsland. En wie kan niet ademloos toekijken hoe een beroemde film als THE EXORCIST in een Turkse setting, inclusief hippe jaren ’70 mode, moment na moment schaamteloos wordt nagespeeld, terwijl Oldfield’s muziek tot in de treure wordt herhaald? De aankomst van Von Sydow bij het huis, de wandeling van een overspannen Ellen Burstyn, Jason Miller’s visioen van zijn dode moeder, de Turkse versie doet het allemaal letterlijk maar vooral heel dunnetjes over. SEYTAN mag dan geen mijlpaal zijn, het is wel één van de weinige echte Turkse horrorfilms en biedt genreliefhebbers en verstokte fans van THE EXORCIST een exotische en af en toe bizarre interpretatie van een klassieker. . Copyright Mike Lebbing. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. .Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #47, p27.
