Als Lars von Trier niet de nieuwsgierigheid wekt met zijn vreemde uitspraken in Cannes, dan is het wel met zijn uitstapjes naar de genrefilm. ANTICHRIST was een horrorfilm. MELANCHOLIA is een soort sciencefiction.
Alle drie – het optreden in Cannes, ANTICHRIST en MELANCHOLIA – getuigen van een regisseur die worstelt met zelfhaat en depressie. In zijn director’s statement bij MELANCHOLIA schrijft hij ‘verward’ te zijn over zijn eigen film en zich ‘schuldig’ te voelen. ‘It looks like shit.’ ‘What have I done?’ Dat zal vooral een pose zijn, maar te vrezen valt dat Von Trier het ook een beetje serieus meent. En hij heeft gelijk: MELANCHOLIA is geen onverdeeld succes.
Het is wel een bijzondere film er er zijn briljante momenten. De aankomst bijvoorbeeld van Justine (Kirsten Dunst) en Michael (Alexander Skarsgård) op hun bruiloftsfeest. Op de rustieke oprijlaan van het enorme kasteel komt de belachelijk lange limousine niet door de bocht. Chauffeur, bruid en bruidegom kruipen achter het stuur, maar de stretch kan voor- noch achteruit. Von Trier melkt de komische zinloosheid verrukkelijk lang uit en laat ons ondertussen kennismaken met het paar. Wanneer ze uiteindelijk, veel te laat en te voet, aankomen bij hun eigen trouwfeest wacht hen een allesbehalve vreugdevol samenzijn met familie, vrienden en collega’s.
Het eerste deel van MELANCHOLIA roept herinneringen op aan FESTEN van Dogma-broeder Thomas Vinterberg. De genante speeches van dronken vader Dexter (John Hurt), de hatelijkheden van neurotische moeder Gaby (Charlotte Rampling) en het gemanipuleer van opdrachtgever Jack (Stellan Skarsgård) maken echter veel minder indruk. Wel indrukwekkend is Kirsten Dunst. De prachtige en goedlachse Justine trekt zich in de loop van de avond steeds verder terug in zichzelf. Het is pijnlijk om te zien: in witte tule, verloren op een 18-holes golfbaan, helemaal alleen. Niet in staat om te ontsnappen aan de depressies die haar leven vergallen.
Het huwelijksfeest loopt uit op een fiasco en Claire (Charlotte Gainsbourg) en haar man John (Kiefer Sutherland) vangen Justine in de dagen daarna op. Dan ook horen we meer van het hemellichaam waaraan de film zijn titel ontleent. Melancholia, een prachtige blauwe planeet, hield zich eeuwenlang verscholen achter de zon, maar stormt nu in razend tempo op de aarde af. Wetenschappers voorspellen dat de planeet rakelings langs de aarde zal scheren. Claire vreest voor het einde van de wereld. John heeft een sterrenkijker in de tuin geïnstalleerd en verheugt zich met zoontje Leo op een schitterend natuurfenomeen.
Hoewel Gainsbourg minstens zo sterk acteert als Dunst is dit toch het mindere deel. Zolang Von Trier het – middels Justine of de vrouwelijke hoofdpersoon in ANTICHRIST – vooral over zijn eigen depressieve persoonlijkheid heeft, is hij ijzersterk, indringend en op het obsessieve af. Zodra het over andere mensen gaat, heeft hij duidelijk moeite zich in te leven. Claire, John en Leo blijven relatief oppervlakkige personages. Von Trier verzandt als hij hen portretteert niet zelden in kitsch.
Terwijl de zon en Melancholia hun slagschaduwen kruisen over het perfect bijgehouden gazon, terwijl Wagner’s Tristan und Isolde uit de luidsprekers schalt, en terwijl Justine’s jurk in slow-motion door de nacht dwarrelt worden wij herinnerd aan de schilderijen van de Nederlandse magisch-realist Karel Willink. Het ziet er schitterend uit, maar het is koud en subtiel is de symboliek allerminst. Zal de melancholie een fly-by maken, of ons compleet vernietigen?
Typisch de melodramatische denkwijze van iemand met een neerslachtig gemoed. Een oordeel over MELANCHOLIA mag iets genuanceerder zijn: slechts een gedeeltelijke voltreffer.
Di: Wild Bunch (NL: 25 augustus, B:10 augustus). Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 24 augustus 2011.
