De smeuïge trailer blijft lang hangen: ‘This is John Grant – a young, handsome, intelligent schoolteacher. This is John Grant – an ugly, sweaty, desperate animal. What happened to John Grant? The Outback happened to John Grant.’
In zijn onvolprezen documentaire NOT QUITE HOLLYWOOD schaart Mark Hartley WAKE IN FRIGHT uit 1971 onder de pioniers van de Australische exploitation cinema. Er waren, stelt hij, buitenstaanders als de Canadese regisseur Ted Kotcheff voor nodig om Australië te laten inzien dat er bijzondere films gemaakt konden worden Down Under. Het Australische bioscooppubliek reageerde destijds verbolgen op de spiegel die Kotcheff hen voorhield (´This is not us!´), maar inmiddels wordt de film beschouwd als nationaal filmerfgoed. Kotcheff confronteerde tien jaar later ook een ander land met de grimmige feiten: FIRST BLOOD met Sylvester Stallone bracht de Vietnamoorlog naar de VS.
VERSCHROEIEND
Gebaseerd op een roman van Kenneth Cook, vertelt WAKE IN FRIGHT over de hellegang van John Grant (Gary Bond). De schoolmeester uit Tiboonda reist voor de kerstvakantie naar zijn verloofde in Sidney. Hij zal daar echter nooit aankomen. In het snikhete mijnstadje Bundanyabba (‘The Yaba’) loopt hij in de val: hij vergokt al zijn geld, zet het op een zuipen met schimmige figuren en verliest bijkans zijn ziel.
De film opent met een 360°-shot dat de toon zet. Zo ver het oog reikt: zand, stof, hitte, eenzaamheid. De verpletterende leegte van het Australische landschap trilt in een verschroeiend rood, oranje en geel. Steeds opnieuw wordt Grant verblind door het scherpe licht. Desoriënterend, stekend na het drankgelag van de vorige dagen – maar ook een symbolisch beeld dat in de film steeds meer betekenis krijgt.
GEEN HUIG
Kotcheff toont zich in To the Yabba and Back, de featurette die te vinden is op de 40th Anniversary Edition van WAKE IN FRIGHT, een geestig en scherp observator. Als Canadees die nog nooit in Australië was geweest, moest hij dat ook zijn. De film is een rauw portret van het land en het volk, en – Kotcheff formuleert het prachtig – ‘a study in corrosive loneliness.’ Vrij vertaald: een studie in de complete waanzin.
De hoogmoedige John Grant zal ondervinden dat hij geen haar beter is dan de rest. De eerste die hij in The Yabba ontmoet, politieman Jock Crawford, dringt hem met een aan agressie grenzende vriendelijkheid het ene na het andere halfliter glas bier op en slaat ze zelf ook in één teug achterover. ‘Drink up, mate!’ Kotcheff meldt dat acteur Chips Rafferty weigerde non-alcoholisch bier te drinken, maar daarvan op de set geen merkbare hinder leek te ondervinden. De Australische acteur had geen huig, misschien verklaart dat het.
Grants ontmoeting met Doc blijkt uiteindelijk de meest noodlottige. Donald Pleasence – vijf jaar na zijn waanzinnig rol in Polanski’s CUL-DE-SAC en zeven jaar verwijderd van Dr. Loomis in HALLOWEEN – speelde één van zijn allerbeste rollen. Doc die, net als John, vijf jaar geleden in The Yabba strandde en er nooit meer wegkomt, is een tragische, ladderzatte, duivelse verschijning.
KANGOEROEJACHT
WAKE IN FRIGHT is, net als FIRST BLOOD in zeker opzicht, een film over mannen die trachten te overleven in een onleefbare omgeving. Janette (Sylvia Kay), één van de weinige vrouwen in de film, is een wanhopig, verlaten personage. In The Yabba staat menselijk contact gelijk aan gokken, zuipen en met andere mannen vechten. Kotcheff benadrukt feilloos het homoseksuele aspect.
Dieptepunt van Grants helletocht is een nachtelijke kangoeroejacht. Kotcheff herhaalt op de extra’s een aantal malen dat er geen dieren zijn gedood voor zijn film. Hij schoot de beelden toen hij enkele echte Australisch kangoeroejagers volgde tijdens hun werk voor de Amerikaanse huisdiervoedingsindustrie. Dat doet echter niets af aan het effect dat het materiaal, ook veertig jaar na dato, sorteert. De arme dieren raken ’s nachts gehypnotiseerd door de felle schijnwerpers van de jagers. Het is één van de gruwelijkste scènes allertijden, maar niet gratuit. Zelden liet een filmmaker een man zo diep zinken.
Een must see. Wat deze uitgave nóg begeerlijker maakt, is dat de film jarenlang bijna niet verkrijgbaar was. Er waren geen prints overgebleven voor festivalvertoning of vermenigvuldiging op vhs of dvd. Anthony Buckley, de editor van WAKE IN FRIGHT documenteert in het bijgeleverde boekje hoe hij tussen 1996 en 2004 naar de negatieven speurde. Uiteindelijk werd in Pittsburgh een container aangetroffen met tweehonderd filmblikken. Volgens de labels stonden ze te wachten op destructie.
(Zelf-)destructie biedt WAKE IN FRIGHT zeker. De digitale restauratie door het Australische National Film & Sound Archive en deze uitgave herstellen, letterlijk en figuurlijk, alle diepte en nuance in Kotcheffs genadeloze visie: ‘You can’t be a moralizer when you’re dealing with people.’
Extra’s ****
Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #104, oktober/november 2013.
