Mario Bava’s klassieker LA MASCHERA DEL DEMONIO/BLACK SUNDAY (1960) was gebaseerd op het spookverhaal ‘Viy’ van de Russische schrijver Nikolaj Gogol (1809-1852). Lamberto Bava maakte in 1989 een redelijke remake van zijn vaders beroemdste film, maar veel minder bekend is de Sovjet-produktie VIY (1967), ook bekend als SPIRIT OF EVIL.
Homa Brutus (Leonid Kuravlyov) is een sukkelige seminarist die tijdens de zomervakantie huiswaarts keert en op het platteland verdwaalt. In een afgelegen boerderij vindt hij onderdak, maar nauwelijks ligt hij te pitten of hij wordt verrast door een oude heks, die hem betovert, op zijn nek springt en hem als bezemsteel gebruikt om het luchtruim te kiezen. Door enkele gebeden te prevelen weet Homa de bezwering op te heffen, waarna de heks kermend neervalt en in een jonge vrouw verandert. De knaap ontsnapt en keert angstig terug naar Kiev. Daar wordt hij door de rector meteen teruggestuurd naar het platteland om een gebedsdienst te houden voor de zojuist gestorven dochter van een rijke kozakkenhoofdman. Zelfs Homa voelt dat deze zaak niet pluis is, maar helaas kan hij de opdracht niet weigeren. Allesbehalve opgewekt aanvaardt hij de lange reis en zet het op een zuipen. Zwaar in de olie arriveert hij in het rouwende dorpje. In de vervallen kerk, die een zwaarmoedige indruk maakt, ligt de jongedame opgebaard: het lijk is van een vreemde, angstaanjagende schoonheid. De seminarist moet drie nachten bij het lichaam waken en heilige teksten reciteren. Twee nachten staat de ontslapene op om de jongeman te kwellen met allerlei afgrijselijke visoenen. Als de knaap tijdens de laatste nacht nog steeds niet is bezweken krijgt ze steun van horden vampiers, weerwolven en ander bizar gespuis. Wanneer zelfs dat Homa’s wil niet kan breken roept ze de hulp in van de verschrikkelijke Viy. . VIY (spreek uit: Wi) is een weergaloos stukje ouderwetse fantastiek. Is het niet de aaneenschakeling van onverklaarbare gebeurtenissen die onbehagen schept, dan zit de kijker wel vol verwondering te kijken naar de typisch Oosterse verbeelding van het duistere, de angst voor het onbekende en het alomtegenwoordige bijgeloof. Gogol paste zijn in 1835 geschreven verhaal dan ook nauwelijks aan aan de overlevering: Viy is een schepping van de volksverbeelding, het is de Klein-Russische naam voor ‘de aanvoerder der gnomen, wiens oogleden neerhangen tot op de aarde’. Wat dat betreft valt op hoe strikt de Sovjet-film het verhaal volgt en hoe weinig er van Gogol’s excentrieke visie en gevoel voor humor overblijft in de Italiaanse variant. In LA MASCHERA DEL DEMONIO imponeerde Steele zeker als de heks Asa, maar de jongedame uit VIY heeft iets waarlijk betoverends. Wanneer de eerste stralen van de ochtendzon haar dwingen terug te keren naar de grafkist grijnst ze maniakaal en begint, als door een diabolische trance bevangen, te trillen als een blad aan een boom. Vervolgens zweeft ze door de kerk en heft haar vinger dreigend op tegen de doodsbange seminarist; het fantastische shot lijkt wel een van de orthodoxe ikonen die de kerkwanden sieren. Bovendien bezit VIY in tegenstelling tot Bava’s zwart/witte gothic horror een fel kleurenpalet dat af en toe een snufje psychedelica toevoegt aan de toch al dromerige sfeer. Ook een belangrijke rol spelen de anachronistische optische effecten en andere trucages, ontworpen door de gelauwerde sprookjesfilmmaker Alexander Ptushko die zich hier een Russische zielsverwant van Bava en Feuillades toont. VIY is net als Gogol’s oorspronkelijke verhaal een losgeslagen spookvertelling die je gebiologeerd ondergaat en waarover je na afloop mijmert: ‘Dit moet je hebben gezien om het te kunnen geloven. .’. Copyright Mike Lebbing. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. .Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #53, p27.
