Met TITANE overtreft Julia Ducournau haar grote voorbeeld David Cronenberg. De winnaar van de Gouden Palm graaft diep in filosofische vraagstukken over lichaam en geest en heeft een woeste energie die je werkelijk alle hoeken van de bioscoop laat zien.
Hoe film je een rijdende auto? Low angle-shotje vanaf het wegdek, dan maar? Interieurshot? Drone? Ducournau kijkt anders. Ze begint TITANE met extreme close-ups van zwarte olieleidingen, druppels condens op het motorblok, de zachte huivering van de carburator en het gestage ritme van de verbrandingsmotor. Het geluid wordt door een drammerig kind op de achterbank nagedaan. Alexia verveelt zich, trapt hard tegen de rugleuning van de bestuurdersstoel, irriteert haar vader, die zich boos omdraait en daardoor even niet op de weg let.
Crash.
Cut to: het ziekenhuis en een gruwelijke hersenoperatie. Alexia krijgt een titaniumplaat in haar hoofd gezet. Wanneer ze het ziekenhuis weer mag verlaten werpt ze haar vader een hatelijke blik toe, loopt hem straal voorbij en omhelst en kust de auto…
Zo begint TITANE en meer dan die eerste minuten zal ik niet verklappen. Laat je verrassen door Ducournau’s rauwe en onvoorspelbare fantasie en de meesterlijke controle die ze daarover uitoefent. Het handjevol onwaarschijnlijkheden vergeef je haar onmiddellijk. Om de auto-metafoor nog maar even aan te houden: TITANE gaat hard, héél hard, maar de film vliegt nooit uit de bocht.
De Cronenberg-vergelijking die het meest voor de hand ligt, is natuurlijk die met CRASH. Maar waar de autoseksfilm uit 1996 de perverse vervreemding onderzoekt van mensen in een samenleving van verchroomde oppervlakten, kijkt Julia Ducournau ónder de motorkap. Letterlijk en onmiddellijk, in die eerste scène, en dat voelt als een intentieverklaring. Dat is waarover de film gaat. Dat is waarover TITANE je aan het denken zet.
Een vriend, iemand die ik al meer dan dertig jaar ken, vertelde me laatst dat hij een wondje op zijn achterhoofd heeft dat niet meer geneest. We worden ouder. We weten het, en toch voelde zijn kleine bekentenis van sterfelijkheid bijna té concreet, té dichtbij, té intiem. De meesten van ons vertellen niemand, zelfs onze beste vrienden niet, wat we wérkelijk zien wanneer we onszelf bekijken in de spiegel. TITANE – vast niet voor niets vernoemd naar een metaal dat als belangrijkste eigenschap heeft dat het niet corrodeert – laat je op dezelfde manier ongemakkelijk dicht op de huid komen.
Je kunt zeggen dat TITANE ‘bodyhorror’ is of dat de film over ‘gender’ gaat. Beide beweringen zijn waar, maar het eerste woord roept me te eenzijdig de associatie op met spectaculaire special-effects en het tweede woord verwijst naar een heel specifiek begrip dat tegenwoordig een beetje te pas en te onpas wordt gebruikt. Ik zeg daarom liever dat TITANE over lijven gaat. Onze motor onder de kap; die kwetsbare machine van vlees en botten en bloed waarin we leven, waarin anderen ons zien en beoordelen en waarmee we bijna allemaal een haat-liefdeverhouding hebben.
Het lijf van de volwassen Alexia (uitstekend gespeeld door Agathe Rousselle) is door het auto-ongeluk beschadigd, zowel fysiek als psychisch. Ze heeft een stukje haar boven haar oor weggeschoren zodat iedereen het litteken kan zien. Ze werkt als danseres op een autoshow. Daar kronkelt ze haar vrouwenlijf over de motorkap en filmt Ducournau het in de verlekkerde fetisjistische stijl van een Nicolas Windig Refn-film. Het verschil is dat Ducournau het camerawerk zó pornografisch maakt dat het ongemakkelijk wordt. Ze contrasteert de scène meteen daarna met een douchescène waarin een piercinggrap de geile illusie doorbreekt, vervolgt met een wraakfantasie en zet dan de boel volledig op z’n kop met de vraag: wat als Alexia écht seks zou hebben met die Cadillac?
Seksmachine, moordmachine, broedmachine… De auto of machine als metafoor voor het menselijk lichaam. TITANE is zeker niet de eerste film die de vergelijking maakt. Waar Cronenberg het (muterende) lijf vooral gebruikt als laboratorium voor zijn gedachte-experimenten over de relatie tussen lichaam en technologie, mens en (massa)cultuur, onderzoekt Ducournau de relatie tussen lichaam en identiteit. Dat naakte stukje litteken op de zijkant van Alexia’s hoofd zegt iets over haar persoonlijkheid, al is ze natuurlijk precies het tegenovergestelde van kwetsbaar. Fuck off, zegt dat litteken. En ook dat is deel van de complexe inhoud van TITANE: de relatie met ons lijf en andere lijven zit vol schijnbare en werkelijke tegenstrijdigheden, dubbele bodems, ironie, ontkenning…
En wat als je lijf, die machine, je gezicht begint te haperen of je zelfs compleet verraadt? Letterlijk, zoals in TITANE het geval is wanneer Alexia moet vluchten? Of figuurlijk, in het geval van de stoere brandweercommandant (Vincent Lindon, zo mogelijk nog beter). Hij moet zijn oude mannenbillen iedere dag met hormonen injecteren. ‘Ben je ziek?’ vraagt ze. ‘Ik ben oud,’ antwoordt hij. Het feestje in de kazerne – bijna een hele film later – waar de brandweermannen in hun gespierde en opgepompte lijven dansen, is het spiegelbeeld van de autopornoshow aan het begin. En opnieuw is Alexia het middelpunt, alleen is ze tegen die tijd het vleesgeworden bewijs dat wat je bent, niet altijd hetzelfde is als wie je bent of wat je laat zien.
Wie zich de bikini-wax-scène in RAW / GRAVE nog herinnert weet dat Ducournau de kijker niet spaart. Automutilatie, een primitieve abortuspoging, botbreuken… heel veel van TITANE voldoet zeker niet aan de ‘community guidelines’ van de steriele fantasiewereld online, en dat lijkt me ook precies de bedoeling. ‘We hebben allemaal haren, we zweten allemaal, we hebben allemaal pijn als iemand ons bijt,’ vertelde Ducournau toen ik haar in 2017 voor Schokkend Nieuws #125 interviewde. ‘Het bioscooppubliek bestaat in principe louter uit lichamen en die staan allemaal even open voor indrukken, ongeacht geslacht of gender. In de bioscoop ben je gelijk.’
Dat is hoopvol. TITANE is een ervaring die we kunnen delen. Wie of wat we ook zijn; het gaat niet zonder pijn. Net zoals in TITANE uit een heleboel geweld, bedrog, zelfbedrog, smeerolie en bloed iets moois en ontroerends ontstaat. Zeker als je bedenkt dat het volgens de Griekse mythologie de Titanen waren die ons de Goden gaven.
Distributie: Gusto Entertainment. Release NL: 26 augustus, BE: 28 juli 2021. Copyright: Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 24 augustus 2021
