Arthur Fleck (Joaquin Phoenix) zit in zijn donkere cel in Arkham Asylum. Door het luikje zien we zijn gezicht, warm verlicht door een vlam als hij een sigaret opsteekt. Waarom mogen de gevangenen in Arkham een aansteker in hun cel hebben? Omdat Todd Phillips dit zo’n cool shot vindt.
Het is een detail, natuurlijk, maar het is tekenend voor een film die net als zijn voorganger vooral bezig is met uiterlijk, met visuele clichés die de indruk moeten geven dat we naar Cinema met een grote C kijken.
Phillips is gek op sigaretten; op het geluid van de aansteker, op de flikkerende vlam, en natuurlijk op de prachtig kronkelende rookslierten. Er worden in JOKER: FOLIE À DEUX waarschijnlijk meer sigaretten opgestoken dan in alle andere grote Hollywoodfilms van de afgelopen vijf jaar bij elkaar opgeteld (misschien is dat ook Phillips’ protest tegen het aanstellerige gezeur over roken in films). Het roept herinneringen op aan film noir, aan David Lynch; aan ‘a real movie’, zoals Phillips zijn eerste JOKER noemde ter onderscheiding van superheldenfilms. En door de lens van cameraman Lawrence Sher ziet het er inderdaad keurig uit, net als de eerste film. Maar een eigen beeldtaal heeft Phillips evenmin als eigen ideeën.
In JOKER wist hij niets toe te voegen aan wat Martin Scorsese aangrijpender, angstaanjagender, complexer én met humor deed in TAXI DRIVER en THE KING OF COMEDY. In het vervolg neemt hij niet meer zo duidelijk twee klassiekers als voorbeeld, maar brengt hij een bredere ode aan de typisch Amerikaanse genres van de gevangenisfilm, het rechtbankdrama en de musical.
Arthur zit in Arkham Asylum te wachten tot hij voor de rechter moet verschijnen wegens de moorden die we hem in JOKER zagen plegen. Op een dag maakt hij kennis met Harleen Quinzel (Lady Gaga), die in een minder streng beveiligde vleugel van Arkham zit, en gefascineerd is door Arthurs misdaden. ‘Ik heb die tv-film over jou wel twintig keer gezien!’ Ze is niet de enige: Arthur heeft een radicale politieke beweging op gang gebracht. Journalisten als Paddy Meyers (Steve Coogan, met wisselvallig Amerikaans accent) willen hem er graag over spreken. Zijn advocaat (Catherine Keener) wil vooral dat Arthur duidelijk maakt dat hij geestesziek is. In de rechtbank zien we openbaar aanklager Harvey Dent (Harry Lawtey) een aantal terugkerende personages uit de eerste film ondervragen in een reeks scènes die vooral doet denken aan de laatste aflevering van SEINFELD.
Arthur zelf lijkt ook te worstelen met zijn reputatie. Is de Joker een deel van hem, of een rol die hij speelt? Joaquin Phoenix geeft het personage wederom veel meer nuance dan in het scenario aanwezig is. We zien hem genieten van de aandacht die hij krijgt, en tegelijk lijden onder de wetenschap dat hij deze aandacht nooit gekregen zou hebben als hij geen moordenaar was. Het is Phoenix’ spel dat Arthur een boeiend en pijnlijk overtuigend personage maakt, ondanks de platte dialogen. Wanneer hij journalist Meyers tijdens een interview beschuldigt van sensationalisme, gelóven we dat de wanhopige Arthur op deze manier een van zijn kwelgeesten te pakken wil nemen – dat verzacht het leed van de lelijke, veel te letterlijk overgebrachte sociale kritiek. Alle acteurs in FOLIE À DEUX zijn te goed voor deze film, maar Phoenix het meest.
Over musicals wordt vaak gezegd: als gesproken woorden tekort schieten barsten mensen in zingen uit, en voor gevoelens die ook in zang niet uitgedrukt kunnen worden is er dans. In FOLIE À DEUX gebruikt Phillips het cliché van het musicalnummer als verbeelding van iemands wanen. Dat belooft misschien uitbundige set-pieces in klassieke Hollywoodstijl, maar dat valt tegen. Arthur en Harleen zingen niets wat ze niet óók gewoon zeggen. Hoewel de musicalscènes duidelijk gescheiden worden van de realiteit in de plot, zien we geen vlucht naar een fantasiewereld of gedeelde waanzin, maar gewoon twee mensen die liedjes zingen over de thema’s die de film in de dialogen al uitlegt. En dan zijn het ook nog eens de meest voordehandliggende keuzes: Get Happy, Close to You, That’s Life, zelfs The Joker – kom op zeg. Je zou er haast dankbaar van worden dat de rol van Lady Gaga en die hele ‘folie à deux’ verrassend klein is.
JOKER: FOLIE À DEUX werkt niet als musical, niet als romance en niet als rechtbankdrama. De film heeft ook, net als het eerste deel, vrijwel niets te maken met de Joker die we kennen als tegenstander van Batman. Dat laatste is geen kritiek, maar het blijft vreemd. Alsof WE NEED TO TALK ABOUT KEVIN uitgebracht zou zijn onder de titel SPIDER-MAN.
