Op het eerste oog lijkt THE MOON een spookachtig drama op een klassieke horrorlocatie: het mysterieuze gesticht. Maar dat cliché is juist wat regisseur Yuya Ishii volledig ontkracht met zijn vernietigende film. De zorginstelling is inderdaad een afschuwelijke plek, maar het gevaar komt van buitenaf.
De veertigjarige Yoko (Rie Miyazawa) is een prijswinnende schrijfster, maar na een tragedie in haar gezinsleven komt ze maar niet van haar writer’s block af. Ze gaat werken in een zorginstelling voor mensen met mentale en lichamelijke beperkingen, en stuit daar al snel op institutioneel misbruik. Inwoners worden gepest, geslagen, verwaarloosd en regelmatig opgesloten. Yoko ontmoet twee collega’s die ook moeite hebben met het beleid, Sato (Isomura Hayato) een creatieve jongen die gepest wordt door de andere medewerkers, en Yoko (Nikaido Fumi), een jongere vrouw die ook graag schrijver wil worden. Maar het drietal heeft verschillende visies over de manier om het onrecht aan te kaarten. Een van hen zal uiteindelijk een gruwelijk besluit maken.
Het beeld van de akelige instelling is bijna even oud als het horrorgenre zelf. Denk aan DAS CABINET DES DR. CALIGARI uit 1920, die eindigt met de onthulling dat de hoofdpersoon en verteller van het verhaal in een gekkenhuis zit. Andere beroemde voorbeelden zijn ASYLUM (1972) van Roy Ward Baker, THE NINTH CONFIGURATION (1980) van William Peter Blatty en A NIGHTMARE ON ELM STREET 3: DREAM WARRIORS (1987). De films spelen zich af in schaduwrijke gebouwen met eindeloze hallen aan cellen. Helaas worden de patiënten van deze instellingen, als ze niet de moordenaar zijn, bijna altijd gebruikt als decor. Het zijn doorgaans maniakale figuren waar je niet mee kunt praten, zoals in SHUTTER ISLAND (2010), waar Scorsese ze filmt alsof het roofdieren zijn, vervaarlijk loerend naar Leonardo DiCaprio te verscheuren.
Gedurende het eerste uur van THE MOON ontleden Ishii en zijn cameraman Yoichi Kamakari deze beeldvorming. De eerste bewoner van de instelling die Yoko leert kennen is Ki-chan, die volgens de hulpverleners niet kan praten, lopen, zien of horen, en dus de hele dag op bed ligt. Als we Ki-chan voor het eerst zien is ze in schaduw gehuld, want licht was te prikkelend volgens het bestuur. Maar hoe meer Yoko met haar omgaat, hoe beter we haar te zien krijgen. Ze wordt een mens, een persoon die leeft, iemand die het zonlicht verdient. De eerste helft van THE MOON gaat vooral over waarheid, en hier symboliseert de maan het licht dat zowel het misbruik als de menselijkheid van de slachtoffers onthult.
THE MOON benadert ook vrij expliciet het concept van ‘Lebensunwertes Leben’: het nazigedachtegoed dat mensen met een beperking het leven niet waard zijn en dus moesten worden geëlimineerd. Historici schatten dat tussen de 200.000 en 300.000 mensen in inrichtingen zijn vermoord met deze ideologie als rechtvaardiging. Dezelfde werkwijzen werden later tijdens de Holocaust ingezet. Een soortgelijk idee komt ook uit de mond van een personage dat zijn moordlustige fantasieën presenteert als barmhartige euthenasie. Mensen die niet kunnen communiceren met de buitenwereld hebben geen ziel, en zijn dus geen echte mensen.
Hier komt de echte horror van THE MOON naar voren. Het misbruik dat Yoko ontdekt is vreselijk om te zien, maar nog erger is hoe diep het validisme in ons allemaal vastgeworteld zit. Door artistiek gebruik van dubbelgangers onderzoekt Ishii waar we zelf de grenzen van het begrip menselijkheid leggen. De film is ook niet bang de Japanse samenleving als schuldige aan te wijzen, en laat zien hoe mensen de meest afschuwelijke daden doen in naam van patriottisme. In een zeer confronterende dialoogscène halverwege de film weet je al hoe dit gaat aflopen, en de rest van het verhaal sleept zich voort de gruwelijke conclusie.
De speelduur van tweeënhalf uur, het trage tempo en het zware onderwerp maken THE MOON geen gemakkelijke zit. Af en toe herhaalt Ishii zichzelf te veel. Het had allemaal wel wat strakker gemogen. Maar dat doet niet af aan de bewonderenswaardige ambitie om dit onderwerp zo eerlijk aan te kaarten. Rie Miyazawa’s uitstekende optreden als Yoko dwingt de kijker om daadwerkelijk na te denken over de manier waarop onze samenleving mensen met een handicap behandelt en wat de waarde van een mensenleven is.
