Het probleem met films van Terry Gilliam is dat inhoud niet altijd gelijke tred houdt met fantasie. Ook THE IMAGINARIUM OF DR. PARNASSUS gaat onder die handicap gebukt. Een optelsom van geinige ideetjes die nergens de meerwaarde van een zinnige metafoor krijgt.
Dr. Parnassus (Christopher Plummer) trekt met zijn reizende kermisattractie langs de achterbuurten van Londen. Daar probeert hij met zijn assistent en dochter het publiek zo ver te krijgen dat het zijn achter een plastic spiegel verborgen rijk der verbeelding bezoekt. Niet zijn eigen verbeelding overigens, want Parnassus geeft alleen gelegenheid; wat de bezoeker voor fraais of angstaanjagends achter de spiegel aantreft, komt uit diens eigen fantasie. Op zeker moment sluit kleine oplichter Tony (Heath Ledger) zich bij de troep aan; hij blijkt als ceremoniemeester meteen een succes. Dr. Parnassus zelf heeft ondertussen een oude schuld aan de duivel alias Mr. Nick (Tom Waits) in te lossen, gevolg van een eeuwenoude weddenschap. Met een nieuwe weddenschap hoopt hij te voorkomen dat hij zijn dochter aan de bebolhoede scharrelaar moet uitleveren.
Dat Ledger halverwege de opnamen van de film overleed en Gilliam de resterende scènes liet spelen door drie stand-ins van sterrenstatuur, Johnny Depp, Jude Law en Colin Farrell, is inmiddels the stuff of legend. Verheugd stelde Gilliam achteraf vast dat de noodgreep eigenlijk helemaal geen noodgreep was: buiten het ‘imaginarium’ heeft Tony de gedaante van Ledger, in de fantasiewereld kan hij natuurlijk iedere gewenste gedaante aannemen. Zo bezien is de noodgreep van een over vier acteurs verdeeld personage dus zelfs een verbetering.
Fantasie is een sleutelbegrip in Gilliams universum. Het is belangrijk dat mensen elkaar verhalen blijven vertellen, meent de regisseur, want ‘de wereld anders voorstellen dan hij is, is veel interessanter dan te accepteren zoals hij is.’ Dat is gedeeltelijk waar en gedeeltelijk een misverstand. Want wat een kunstenaar ook aan gekkigheid verzint, uiteindelijk moet het gaan resoneren in het hoofd van de kijker. IMAGINARIUM komt daarentegen niet verder dan het netvlies; Gilliams kleurige snoepgoed smaakt uiteindelijk nergens naar. Is het spannend om te weten dat Parnassus zijn dochter op haar zestiende verjaardag aan de duivel zal moeten afstaan? Is het vervolgens spannend om te zien hoe hij zich onder die deal uitwerkt? Nee, het zijn kwesties zonder enig raakvlak met de grote en kleine morele dilemma’s die de 21ste-eeuwse mens bezighouden.
In de middeleeuwen, toen bijna de gehele mensheid nog aan het bestaan van de duivel geloofde, had Gilliam vast en zeker een welwillend publiek gevonden. Anno nu ontbreekt het zijn fabel aan iedere context. Dankzij zijn grillige verbeelding onderscheidt Gilliam zich nog steeds gunstig van collega’s die onder het mom van fantasy het ene suikerzoete cliché na het andere op de toeschouwer loslaten. Maar aan de andere kant: het kunstje van Gilliam, de rebelse, excentrieke paljas uithangen, is óók een vorm van gemakzucht.
Di: E1 Entertainment (NL: 4 februari / BE: 10 februari)
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 30 januari 2010.
