Zo erg als in het geval van James McAvoys personage is het gelukkig niet, maar M. Night Shyamalans langverwachte vervolg GLASS bezorgde ondergetekende wel een gespleten gevoel.
McAvoy speelde in SPLIT (2016) de krankzinnige Kevin Wendell Crumb, die over maar liefst 24 verschillende persoonlijkheden beschikt. Ook in GLASS voeren zij weer de boventoon. Het mag geen spoiler of Shyamalaanse surprise-twist meer heten dat GLASS een vervolg is op SPLIT en UNBREAKABLE uit 2000. De trailer toonde Crumb al in een psychiatrische inrichting, gebroederlijk naast de onkwetsbare superheld David Dunn (Bruce Willis) en diens aartsvijand Elijah Price, a.k.a. Mr. Glass (Samuel L. Jackson).
UNBREAKABLE was een verrassende, soms ontroerende en spannende film met een flinke wow!-factor en daarom nog altijd een van de betere superheldenfilms. Misschien moet ik zeggen: een van de beste liefdesbrieven aan comics ooit gemaakt, omdat we inmiddels geprogrammeerd zijn bij superhelden alleen nog maar aan een bepaald type Marvel- of DC-film te denken. Kun je Shyamalan, in de schaduw van die schaamteloos geldkloppende superhelden- en sequel-industrie, verwijten dat hij met GLASS vooral voortborduurt op eerdere ideeën? Eigenlijk niet, maar de gemengde gevoelens blijven.
GLASS valt tegen. Het is in de eerste plaats een te trage, te overvolle en te lange film: 129 minuten. Het afwerken van de kleine samenvatting die ik hierboven al gaf – de drie hoofdpersonages belanden in Ravenhill Memoral Hospital – neemt meer dan een uur in beslag. Shyamalan vult dat uur met een heleboel flashbacks, psychologische achtergrondinformatie en plotuitleg… en tóch zal het voor iemand die UNBREAKABLE en SPLIT niet gezien heeft nog best lastig zijn alles te begrijpen. Het is zinvol de kijker er even aan te herinneren dat alles negentien jaar geleden begon met de aanslag op Eastrail #177 en dat Elijah Price aan Brittle Bone Disease lijdt, maar één keer is genoeg en de dramatische achtergronden van de drie personages nog eens dunnetjes oververtellen voegt niets meer toe.
Niet dat volwaardige, dramatische personages onbelangrijk zijn. Wat in UNBREAKABLE immers de meeste indruk maakte was niet de ingenieuze plot, maar het gevoel bij de akelige geboorte van een zwarte baby met gebroken armen en benen, het gevoel toen David Dunn zich realiseerde dat hij nog nooit een dag van zijn leven ziek was geweest en het gevoel toen de kleine Joseph Dunn ontdekte dat zijn vader een échte superheld was. SPLIT was om diezelfde reden de moeite waard: opvallend akelig en je kon meeleven met Casey (Anna Taylor-Joy), die in handen van een onvoorspelbare maniak was gevallen. In GLASS is er echter, ondanks alle uitleg, niemand waarmee je enige compassie voelt. McAvoy dwingt als enige respect af met zijn maniakale spel; Willis en Jackson hebben heel weinig te doen. Laat staan de drie nevenpersonages en -acteurs die ook mogen terugkeren: Casey uit SPLIT, de inmiddels volwassen Joseph Dunn (de nu negentien jaar oudere Spencer Treat Clark) en de moeder van Elijah (Charlayne Woodard).
Er is een shot waarin je op drie beveiligingsmonitors een dramatische gebeurtenis in de levens van de 2 x 3 hoofdpersonages kunt zien voltrekken. Dat shot is bijna alleszeggend. Shyamalan heeft het mooi uitgedacht, intellectueel is het een spannend idee, maar het werkt niet. Hij heeft, natuurlijk, weer drie surprisetwists voor ons in petto, maar zonder betrokkenheid voel je de verrassing maar half. GLASS is een film die je pas in het laatste half uur enigszins grijpt. Weinig kans dat de film je een ‘Wow!’ zal ontlokken.
En toch… GLASS komt, net als UNBREAKABLE, uit een wereld waarin superhelden nog alleen de lokale stripwinkel en de slaapkamers van verlegen buitenbeentjes bevolken. Dit komt niet uit de wereld van een uit zijn voegen gebarsten Comic-Con, laat staan die van de overname van Fox door Disney, met alle gevolgen van dien voor ‘properties’ als X-Men, Wolverine, Deadpool, Fantastic Four en The Avengers. GLASS is een van de meest low-budget uitgevoerde superheldenfilms allertijden: vrijwel alles speelt zich in of rond het psychiatrische ziekenhuis af. Er is géén grote allesverwoestende finale vol verbluffende cgi, en Shyamalan benadrukt dat door die ons eerst wel te beloven. Hij kiest, en dat kan alleen maar opzettelijk zijn, voor een ongepolijste, alledaagse visuele stijl zonder glamour. Hij heeft, moet je concluderen, een anti-superheldenfilm-film gemaakt.
Zack Snyder’s MAN OF STEEL en THE AVENGERS zijn geproduceerd door machtige studio’s en beschikken daarom over de middelen om een hele stad in puin te leggen. Shyamalan maakte drie films met een beperkt budget, die eigenlijk vooral over de fantasie gaan: de fantasie die almacht te hebben in UNBREAKABLE, de fantasie de persona te kunnen zijn die je wilt zijn (ook al zijn dat er 24) in SPLIT en de fantasie iets te doen waardoor je nooit meer over het hoofd gezien zult worden in GLASS. Terwijl reguliere superheldenfilms steeds maar op dezelfde manier hameren op dezelfde obsessies rond macht, geweld en verantwoordelijkheid, heeft Shyamalan op z’n minst een thematisch interessanter drieluik neergezet.
Een gespleten gevoel dus, ik zei het al. Ik vrees dat het, zodra de buzz over deze film de mainstream bioscoopganger bereikt, snel gedaan zal zijn met GLASS in de bioscoopzalen. Wie THE AVENGERS of BLACK PANTHER gewend is, heeft geen boodschap aan deze sympathieke warhoofden die alleen maar over macht praten en hun grote eindgevecht op een of andere parkeerplaats uitvechten. GLASS is voor nerds, lijkt opzettelijk zo gemaakt, en heeft daarom ondanks de vele tekortkomingen wel mijn sympathie.
Distributeur: Disney. Release BE: 16 januari, NL: 17 januari 2019. Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Gepubliceerd op 16 januari 2019.
