Friedrich Wilhelm Murnau verwierf vooral faam met de horrorklassieker NOSFERATU, EINE SYMPHONIE DES GRAUENS (1922). Met FAUST, EINE DEUTSCHE VOLKSSAGE (1926), gebaseerd op de gelijknamige legende van schrijver Johann Wolfgang von Goethe, regisseerde hij een minstens zo groot meesterwerk.
Een aartsengel (Werner Fuetterer) en de duivel Mephisto (Emil Jannings) disputeren over het lot van de aarde. De aartsengel is overtuigd van de goedheid van de mens en diens vermogen om op het rechte pad te blijven. Mephisto denkt de mens, in de persoon van de oude alchemist Faust (Gösta Ekman), aan het dwalen te kunnen krijgen. De twee sluiten een weddenschap. Indien het Mephisto lukt om Faust zijn ziel te ontfutselen, zal de aarde hem toebehoren. Het verhaal is bekend: Faust kan de verleidingen van Mephisto niet weerstaan. Hij keert zich, in ruil voor jeugdigheid en seksuele geneugten met de hertogin van Parma, af van God. Al snel kan niets hem nog bevredigen. Hij keert terug naar zijn vaderland en wordt verliefd op de mooie, onschuldige Gretchen (Camilla Horn).
FAUST is de laatste Duitse film die Murnau maakte voordat hij naar Amerika vertrok. Het was ook de duurste productie van de filmmaatschappij UFA tot dan toe. Alle middelen zijn uit de kast getrokken om een visueel spektakel te creëren. De special effects golden destijds al als vooruitstrevend. Nu nog maken scènes zoals die waarin Faust op een viersprong de duivel aanroept, of wanneer hij en Mephisto op een cape door de lucht vliegen, veel indruk. Ook het moment wanneer Mephisto verschijnt en een pestepidemie ontketent, is het vermelden waard. Met zijn gigantische vleugel blokkeert hij het zonlicht. Zwarte rook daalt op de stad neer. Prachtige symboliek voor een wereld die door duisternis wordt geconsumeerd.
Een ander opvallend onderdeel is de expressionistische mise-en-scène, al is deze niet zo extreem als in de volbloed genrefilms NOSFERATU en DAS CABINET DES DR. CALIGARI (Robert Wiene, 1920). De Duits-expressionistische filmbeweging legde de nadruk op de expressie van innerlijke emoties en gedachtes aan de hand van extreme vervorming van de realiteit. Daarbij werden stilistische elementen zoals overdreven make-up, theatraal acteerwerk, verwrongen decors en hoge contrasten gebruikt. Naast de stijlvolle decors en vermeldenswaardige rol van Jannings als de snoodaard Mephisto, blinkt FAUST vooral uit in de sublieme behandeling van licht, al dan niet in combinatie met rookeffecten die voor een mysterieuze en droomachtige sfeer zorgen. Licht en schaduw worden eveneens gebruikt om een contrast tussen goed en kwaad te creëren en zo de duistere aspecten van Faust, en dus de menselijke aard, bloot te leggen.
Helaas heeft de film ook minder sterke punten. Tussen het midden en het einde wordt het verhaal enigszins melodramatisch doordat de nadruk komt te liggen op de liefdesrelatie tussen Gretchen en Faust. Er is zelfs sprake van een komische noot wanneer Mephisto wordt achternagezeten door Gretchens hitsige tante, wat afbreuk doet aan zijn schrikwekkende figuur. Ook kan gesteld worden dat deze versie van Faust de complexiteit van het bronmateriaal van Goethe mist.
Desondanks blijft FAUST (op deze dvd begeleid door het fraaie pianospel van Javier Pérez de Azpeita naar het orkestarrangement van Peter Hensel uit 1926) vooral door de esthetische kwaliteiten een iconisch hoogtepunt uit de Weimar-cinema.
Di: Masters of Cinema. Copyright Henry Kuipers. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 19 september 2013.
