‘We are meant for something bigger.’ Barend de Voogd neemt DOWNSIZING, de romantische sciencefiction of sociale satire van Alexander Payne, de maat.
Wat als goedbedoelende wetenschappers er in zouden slagen ons allemaal klein te krijgen? Ik bedoel: laten krimpen tot minimensjes van enkele centimeters of minder? Het is een van mijn favoriete sciencefictionconcepten, omdat je er zoveel kanten mee op kunt. In FANTASTIC VOYAGE (Richard Fleischer, 1966) wordt een medisch team zo verkleind dat ze in de bloedbaan van een patiënt kunnen worden geïnjecteerd om de bloedprop in zijn brein te verwijderen. Jammer alleen, dat hun microscopische onderzeeër onderweg wordt aangevallen door witte bloedlichaampjes. In THE INCREDIBLE SHRINKING MAN (Jack Arnold, 1957) verdwijnt zakenman Scott Carey uiteindelijk helemaal in het subatomaire niets – ons achterlatend in het besef van onze eigen nietigheid. Maar voor God, gelukkig, ‘there is no zero.’
DOWNSIZING, geschreven door Jim Taylor en regisseur Alexander Payne, doet iets anders met het onderwerp. De film wordt aangeprezen als sociale satire, en dat zou interessant zijn geweest, maar in werkelijkheid is het een quirky romantisch avontuur. Romantiek biedt natuurlijk ook mogelijkheden. Om onze grote dichteres Annie M.G. Schmidt aan te halen: ‘Ik zou je het liefste in een doosje willen doen / En je bewaren, heel goed bewaren.’ Het grote probleem is echter, dat DOWNSIZING ook die mogelijkheden onbenut laat.
Fantastisch is DOWNSIZING als het gaat om het op licht-absurdistische wijze neerzetten van de premisse. Natuurlijk zijn het de onverstoorbare Noren die tijdens een internationale wetenschappelijke conferentie voor ‘Human Scale and Sustainability’ aankondigen dat de uitvinding van cellulaire reductie een feit is. Professor Dr. Jorgen Asbjørnsen heeft zichzelf en 36 andere vrolijke Scandinaviërs teruggebracht tot een formaat van 12,9 cm. De voordelen voor de planeet zijn immens: het non-recycleerbare afval van Asbjørnsen en zijn crew van de afgelopen vier jaar past in één enkele vuilniszak! De procedure is ook veilig. De eerste minibaby is al geboren.
Taylor en Payne spenderen bijna een half uur aan alle leuke facetten van hun gedachtenexperiment. Als je je laat verkleinen, moet je natuurlijk wel zorgen dat je van te voren je gebitsprothese uitdoet. En wat zijn de politieke gevolgen? Laten de Israëli’s straks de Palestijnen krimpen? En de economische? We hebben het hier wel over een enorme reductie van de consumentenvraag. Paul (Matt Damon) en Audrey Safranik (Kristen Wiig) willen zich vooral om economische redenen laten verkleinen. In de echte wereld zuchten ze onder de schulden. Als ze zich in de miniatuurwereld van Leasureland vestigen kunnen ze zich opeens een enorm kasteel veroorloven.
Dat de idylle toch aan flarden gaat, ligt ook helemaal niet aan de Noorse verkleiningstechniek, maar aan de menselijke aard. Audrey besluit op laatste moment haar verkleining niet door te zetten. Vriendelijke sukkelaar Paul moet het voortaan helemaal in zijn eentje rooien, piepklein en machteloos. Sommige recensenten vinden Paul een flat character; ik houd wel van Matt Damon in dit soort rollen.
Je hoeft geen geoefende romanticus te zijn om te zien dat Paul uiteindelijk in de armen van Ngoc Lan Tran (Hong Chau) zal eindigen, een Vietnamese dissidente die door de autoriteiten is geminimaliseerd en in een TV-doos naar Amerika is gesmokkeld. Het beste wat je van de tweede helft van DOWNSIZING kunt zeggen is dat Payne weet hoe je een paar aandoenlijke scènes neerzet, hij was immers de regisseur van ABOUT SCHMIDT en SIDEWAYS. Pauls reis blijft ook lekker onvoorspelbaar. Daar zorgen zijn Servische bovenbuurman Christoph Walz, de minizeilbootkapitein Udo Kier en die rare Noorse eco-hippies wel voor.
Maar alle gekheid op een stokje: DOWNSIZING is in de tweede helft wel volkomen stuurloos. Als sociale satire is het nietszeggend. Ja, Paul en Audrey Safranik zijn verwende producten van de welvaart. Ja, Leasureland blijkt een gated community en de armen blijken in miserabele omstandigheden net buiten de poort te wonen. En ja, ecologische rampen bedreigen de mensheid. Dat is allemaal waar, maar Payne heeft er gewoon niets scherps of interessants over te melden. Hij lijkt ook helemaal niet door te hebben dat hij de Vietnamese Ngoc Lan Tran op vreselijk achterhaalde en stereotype manier neerzet: ‘eight kinds of fuck’. Het verhaal loopt – letterlijk – met een sisser af.
DOWNSIZING doet aan het begin een paar dingen heel erg goed, die je meteen voor de film innemen. Maar Payne laat thematisch bijna alle mogelijkheden onbenut en slaat soms de plank genadeloos mis, waardoor je uiteindelijk toch aan jezelf moet toegeven dat DOWNSIZING teleurstelt. Een kijkervaring van incredible shrinking enthousiasm.
Distributie: Paramount. BE: 17 januari. NL: 25 januari. Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd 10 januari 2018.
