Zou dit de film zijn waar regisseur Jack Horner in BOOGIE NIGHTS van droomde? Een dure pornofilm met grote acteurs, een echt verhaal en production value? Het was in elk geval niet de film die schrijver Gore Vidal in gedachte had toen hij in zee ging met Penthouse-uitgever Bob Guccione om opkomst en ondergang van de beruchte Romeinse keizer Caligula (37-41 AD) op het doek te brengen.
Vidal had een pompeus script geschreven op basis van de geschriften van de Romeinse historicus Suetonius. De keus voor een regisseur viel op Tinto Brass, die toen reeds een schandaalreputatie genoot door films als SALON KITTY. Brass was waarschijnlijk vooral een praktische keus, omdat de opnamen plaatsvonden in Rome’s Cinecitta studio. Terwijl art director Danilo Donati tientallen reusachtige sets uit de grond stampte, werd een cast met klinkende namen als Malcolm McDowell, Peter O’Toole, Helen Mirren en John Gielgud verzameld. .Al tijdens de opnamen brak de pleuris uit. Vidal had een bioscoopversie van I, Claudius in gedachten, terwijl Brass de film juist richting Fellini’s SATYRICON stuurde. Knallende ruzie was het gevolg, en Vidal trok zijn handen van het project af. Guccione had zijn eigen agenda. Hij moest zijn lezerspubliek bedienen en dat zou niet opgewonden raken van afgesneden pikken, incest en fist fucking. Dus haalde Guccione veertien Penthouse Pets naar Rome en filmde ze ’s nachts in het geniep op de verlaten sets. Terug in Amerika sneedt hij hun gepijp en gebef dwars door Brass’ eindmontage. De regisseur werd op de aftiteling gedeclasseerd tot eerste cameraman, terwijl Guccione zich een regiecredit toe-eigende. Ook curieus is de montagetitel: ‘editing by the production.’ Caligula werd niet de crossover hit waar Bob Guccione op had gerekend. Wel geldt de film tot op de dag van vandaag als een jaren ’70 curiosum dat je toch eigenlijk gezien moet hebben. Nog steeds is de schandaalreputatie een belangrijk verkoopargument, getuige de slogan van de re-issue: ’the most controversial film of the 20th century is now the most controversial film of the 21st century.’ Tuurlijk, Bob.
Beeld en geluid
Ter gelegenheid van het twintigjarig jubileum van CALIGULA heeft Penthouse twee dvd’s uitgebracht. Een niet-pornografische versie van 102 minuten en de ‘complete, unedited and unrated’ versie van 156 minuten. Die laatste toont de gekte in zijn totale omvang. Van de hilarische bosnimfscène waarmee de film opent tot de bloedige moord op de gekke keizer en diens vrouw en kind. Beeld is goed, al mag je vraagtekens zetten bij die ‘digitale restauratie’. Waarschijnlijk zijn voor reproductie gewoon de originele negatieven uit de kast gehaald. Er is niet geprobeerd de opvallende verschillen tussen Brass’ materiaal en de inserts van Guccione recht te trekken. Gelukkig maar, want je ziet nu goed wat later werd toegevoegd. Brass’ shots zijn killer, hebben een grovere korrel en bestaan vooral uit totalen. Guccione’s naaktmodellen zijn met warmere kleuren en gevoeliger filmmateriaal gedraaid door cameraman Giancarlo Lui. De hermontage is knap gedaan en vermoedelijk hebben veel bioscoopgangers de verschillen niet eens gezien. Neem de scène waarin Caligula incognito een echtgenote komt uitzoeken in het zwembad van zijn zuster Drusilla. Van de badende senatorsvrouwen maakt Helen Mirren de beste indruk. Wat zal de actrice van de Royal Shakespeare Company opgekeken hebben toen ze de scène terugzag. De onschuldig zwemmende dames uit de oorspronkelijke versie liggen plotseling hevig te vrijen!
Extra’s
Naast de lange speelduur biedt de unrated dvd als extra de documentaire The Making of ‘Gore Vidal’s Caligula’. Dat was namelijk de titel van de film voordat de scenarist zich terugtrok. De beeld- en geluidskwaliteit van deze productie is matig, maar het is een fascinerend document. De film leert dat Caligula vanaf de conceptie gedoemd was te mislukken. Een zelfingenomen auteur die regisseurs ziet als slaven van het geschreven woord. Een filmmaker zonder historisch besef die voornamelijk geinteresseerd is in ‘de taal van de erotiek’. Tel daarbij op een hoofdrolspeler die de verknipte keizer vooral als anarchist ziet en een producent zonder kennis van het vak, en je hebt een ramp op bestelling. Vooral Guccione’s optreden is hilarisch. Zelfs de opgeblazen Vidal moet zijn meerdere erkennen in de uitgever als het gaat om megalomanie. De Penthouse-baas noemt zijn hobbyproject zonder blikken of blozen ‘an enormous work of art’, en verzint zelfs een nieuw woord voor het gebodene: paganography. Caligula mag een hele zit zijn, de Making Of kon mij niet lang genoeg duren. Het menu van de dvd is mooi verzorgd en onontbeerlijk als je de film in etappes wilt bekijken. Helaas ontbreken trailers.
SN koopadvies
CALIGULA is de CLEOPATRA van de seksindustrie. Je ziet waar het geld (een kleine twintig miljoen dollar) aan besteed is, maar de schandalen achter de schermen zijn leuker dan de film zelf. Die is traag, praterig, bombastisch. Zeker in vergelijking met de BBC-serie I, Claudius, waarin de keizerlijke intriges met groot psychologisch inzicht zijn uitgediept, is CALIGULA plat en grof. Toch had ik hem niet graag willen missen. Het is een folly, een monument van ongekende spilzucht en egotripperij. De acteurs lijken wel te verdwalen in de reusachtige sets van Donati, die voor Caligula ondermeer de grootste filmprop aller tijden bouwde. (Nee, geen reusachtige dildo, maar een galei waarop een orgie plaatsvindt.) De gruwelen en de seks zijn tamelijk extreem, maar blijven afstandelijk door de vlakke regie. Caligula lijkt wel geboren in het verkeerde lijf, een smoezelige b-film die wanhopige pogingen doet aan een glanzende miljoenenproductie te ontsnappen. Het lukt geen moment, en dat is de werkelijke tragedie van de film. Verlangen naar een echte director’s cut is verspilde moeite. CALIGULA moet ondergaan worden in de monstrueuze vorm van deze unrated-versie, of niet.
Copyright Mark van den Tempel. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #48, november 2000.
