Dertien jaar lang zag de inmiddels 86-jarige Nobelprijswinnaar José Saramago een verfilming van zijn roman De stad der blinden niet zitten. Zijn grootste angst was dat een visieloze regisseur de ziel uit het werk zou rukken. Fernando Meirelles bewijst met BLINDNESS het ongelijk van de bezorgde schrijver.
Dat De stad der blinden destijds een internationale bestseller was, mag best verbazen. Saramago’s barokke schrijfstijl met grillige, ellenlange zinnen en bizarre interpunctie wekt in eerste instantie weerzin op, maar wint na flink doorlezen aan kracht wanneer de woorden zich in een hijgerige, wanhopige cadans aan elkaar rijgen. Inhoudelijk degenereert Saramago de mens tot een vies, rot en immoreel wezen. Dat hij zijn eigen roman ‘onverfilmbaar’ vond, is dan ook niet zo gek. De Portugees kon niettemin overtuigd worden door Fernando Meirelles (CIDADE DE DEUS), die hem op het hart drukte dat hij geen gladde, grootschalige, Hollywoodfilm voor ogen had, maar een trouwe, rauwe adaptatie die dicht bij het boek zou blijven.
Vanaf de openingsbeelden is duidelijk dat Meirelles zijn belofte is nagekomen. Om de universaliteit van het verhaal te onderstrepen, situeert hij naamloze, multiculturele personages in een anonieme grootstad. Om een onverklaarbare reden worden de mensen er een voor een blind – eerst een Japanse chauffeur, daarna een dief (Don McKellar, die meeschreef aan het scenario), een oogarts (Mark Ruffalo) en een zwarte man met een ooglapje (Danny Glover). Hun blindheid uit zich niet in de totale afwezigheid van, maar juist in een overdaad aan licht. Omdat de paniekerige, vaag fascistoïde overheid niet weet waar de plotse aanval van blindheid vandaan komt, plaatst ze alle blinden in quarantaine, ironisch genoeg in een verlaten instelling voor mentale mindervaliden. De blinden zijn er op zichzelf aangewezen, al weten ze aanvankelijk niet dat ze geholpen worden door de vrouw van de oogarts (Julianne Moore), die immuun is voor de ziekte. Maar ook zij kan niet voorkomen dat de minimaatschappij die zich langzaam vormt onherroepelijk ontspoort in totale anarchie.
Wanneer er te weinig voedselpakketten zijn voor teveel mensen, grijpt een zelfverklaarde despoot (een griezelige Gael García Bernal) de macht. Hij eist eerst geld en later vrouwen in ruil voor eten. In een nauwelijks te bekijken verkrachtingsscène schuift de film van filosofische parabel langzaam op in de richting van onversneden horror. Boek en film laten zich sowieso op verschillende manieren lezen, bekijken en interpreteren, wat meteen de grootste kracht van voormalig communistisch journalist Saramago verraadt. Hij fileert haarscherp wat er met de mens gebeurt wanneer alle zekerheden wegvallen, maar ontvouwt evenzeer een politieke allegorie over falende en ontoereikende systemen, die hem destijds niet echt in dank werd afgenomen. Visueel buit Meirelles het thema van de witte blindheid ten volle uit met intense, overbelichte beelden die haast fysiek pijn doen aan de ogen.
Om het visuele onvermogen van zijn hoofdrolspelers te benadrukken, morrelt hij ook voortdurend aan de scherpte van het beeld. Meirelles’ opvallende beeldvoering, ondersteund door een al even nadrukkelijke soundtrack, zal niet naar ieders smaak zijn. Maar zijn aanpak is tenminste niet flauw of alledaags. Hij maakt duidelijke keuzes, en wat mij betreft de juiste. Wanneer de blinden in de tweede helft van de film weten te ontsnappen, ruilt Meirelles de obsederende, indringende close-ups uit de instelling in voor wijde, apocalyptische beelden van een uitgestorven wereld. Als nu eens hulpeloze en dan weer agressieve zombies schuifelen de uitgehongerde mensen doorheen de straten.
Kijken we hier naar 28 WEEKS LATER? Gelukkig blijkt de beerput niet tot de rand gevuld. Saramago, de atheïst, laat de vrouw als een heuse Messiasfiguur een groepje mensen naar verlossing leiden. De loodzware thematiek en symboliek verteert niet zonder moeite en bleef medio mei bij de wereldpremière op het filmfestival van Cannes al zwaar op de maag liggen. Zoveel droefheid en pessimisme, dat hoort niet echt bij een galavoorstelling vol glitter en glamour. De film bekijk je beter op een druilerige avond in een liefst verlaten bioscoopzaal. Het is de juiste sfeer en setting voor een film die op de kijker afkomt als een narratieve en visuele aanval.
Di: RCV (BE: 8 oktober/ NL: 20 november)
Copyright Hans Dewijngaert. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 21 oktober 2008.
