‘Are you a good witch, or a bad witch?’ Dat die vraag, gesteld aan Dorothy in THE WIZARD OF OZ (Victor Fleming, 1939), complexer is dan je misschien zou denken, kun je nu in de bioscoop zien in WICKED (John M. Chu, 2024). Of je kunt je op Mubi onderdompelen in de documentaire WITCHES van Elizabeth Sankey.
Vijf jaar geleden maakte Sankey ROMANTIC COMEDY, een bonte verzameling fragmenten ter verdediging van een vaak verguisd genre. In eerste instantie lijkt ze in WITCHES iets soortgelijks te doen voor films over heksen: ze analyseren, in een maatschappelijke context plaatsen, ze bekijken door een feministische lens. En ze opent met de opmerking dat veel filmheksen worden gecategoriseerd als ‘goed’ (wit, bevallig, liefhebbend) of ‘slecht’.
We zien de tienerheksen uit THE CRAFT (Andrew Fleming, 1996) veelvuldig langskomen, net als de drie heksen uit THE WITCHES OF EASTWICK (George Miller, 1987), en ook het drietal uit allerlei verfilmingen van Macbeth. De heksenvervolgingen worden ook direct genoemd: we zien beelden uit THE CRUCIBLE (Nicholas Hytner, 1996), THE VVITCH (Robert Eggers, 2015) en WITCHFINDER GENERAL (Michael Reeves, 1968).
Maar vanaf het begin al is het duidelijk dat Sankey meer te bespreken heeft dan heksenfilms of zelfs de maatschappelijke geschiedenis van de heks als figuur. Want wat doen die fragmenten van THE SNAKE PIT (Anatole Litvak, 1948) bij de namen van vermeende heksen? Waarom gaat het al vrij snel niet alleen over vrouwen (inclusief historische figuren) die van hekserij beschuldigd werden, maar ook over vrouwen die gek zijn, of als gek gezien werden?
En dan begint Sankey, eerst alleen in voice-over, maar al snel ook in beeld, recht in de camera kijkend vanuit een hekserig decor, te vertellen over haar zwangerschap, over moederschap, en over de ingrijpende gevolgen hiervan voor haar mentale gezondheid. Ook andere vrouwen komen vertellen over hun eigen perinatale worstelingen, in een geval zelfs over hun postpartum psychose.
De fragmenten veranderen geleidelijk. Niet alleen THE SNAKE PIT, maar ook clips uit GIRL, INTERRUPTED (James Mangold, 1999), UNSANE (Steven Soderbergh, 2018), GOTHIKA (Matthieu Kassovitz, 2003), THE WARD (John Carpenter, 2010) en CHANGELING (Clint Eastwood, 2008), films waarin vrouwen in gekkenhuizen belanden, komen langs. THE HAUNTING (Robert Wise, 1963) en POSSESSION (Andrzej Zulawski, 1981), en andere films over vrouwelijke krankzinnigheid krijgen een andere lading als ze worden getoond terwijl vrouwen vertellen over hun eigen ‘gekte’.
De persoonlijke verhalen van Sankey; de kritiek op hoe moederschap wordt afgebeeld in films, en over de verwachtingen en schuldgevoelens die moederschap met zich meebrengt; het is allemaal boeiend, maar je zou je op een gegeven moment kunnen gaan afvragen wat dit nou eigenlijk allemaal met heksen te maken heeft. Maar Sankey heeft wel degelijk een doel in zicht, waardoor alles uiteindelijk haarfijn in elkaar klikt.
WITCHES is het soort documentaire die door blijft dwalen in je hoofd. Die je opeens doet nadenken over hoe Agatha, in AGATHA ALL ALONG (2024), als moeder wordt neergezet. Over de berichtgeving, in 2021, over hoe het Loki-kostuum van Sophia Di Martino (die ook langskomt in de documentaire) aangepast werd zodat ze borstvoeding kon geven aan haar pasgeboren kind, en over de steun die moeders wel en niet krijgen. Over de moeders in je leven, en je eigen oordeel over hun keuzes.
WITCHES heeft her en der wat gaten: vrouwen die niet baren lijken in deze wereld niet te bestaan, terwijl kinderloosheid ook vaak als onnatuurlijk en verdacht gezien wordt, in zowel de maatschappij als in film. Maar de documentaire toont de waarde van filmanalyse, en de rol van film in het veroorzaken, begrijpen, duiden en verwerken van ingrijpende persoonlijke problemen.
