In 2013 kondigde legendarische animator Hayao Miyazaki aan dat zijn nieuwste film THE WIND RISES ook meteen zijn laatste zou worden. ‘Als ik nu ga zeggen dat ik nog een film wil maken, dan klink ik als een domme oude man,’ zei hij destijds. Inmiddels zijn we tien jaar verder, en heeft die domme oude man weer een weergaloze film gemaakt.
THE BOY AND THE HERON wordt in Japan uitgebracht onder de titel KIMI-TACHI WA DO IKIRU KA, wat zich laat vertalen als ‘hoe kun je leven’? De film leent de titel van het gelijknamige, klassieke kinderboek van Genzaburo Yoshino uit 1937. Hoewel de film geen directe bewerking is, komen de thema’s overeen. Het is begrijpelijk dat het westerse publiek een meer directe titel krijgt voorgeschoteld, maar tegelijk ook jammer. De vraag hoe je je leven leeft ligt namelijk centraal in Miyazaki’s nieuwste en misschien laatste meesterwerk.
Hoofdpersoon Mahito (Soma Santoki) verliest zijn moeder vanuit het niets tijdens een ziekenhuisbrand in 1943, en hij neemt het zich kwalijk dat hij haar niet kon redden. Zijn vader hertrouwt onmiddellijk met zijn tante, die sprekend op zijn moeder lijkt, en samen verhuizen ze naar haar grote landhuis. Mahito is niet tevreden met de gang van zaken, ook al doet zijn nieuwe stiefmoeder Natsuko (Yoshino Kimura) haar best om de knul op zijn gemak te stellen. Ze wordt daarbij geholpen door een groepje kleine, mollige omaatjes, die zo schattig en trolachtig zijn dat het lijkt alsof de film meteen de fantasiewereld inspringt. De gebruikelijke Studio Ghibli-magie laat dan ook niet lang op zich wachten. Mahito wordt geplaagd door een grijze reiger die hem honend aanspreekt met een snavel vol grote tanden. De reiger probeert Mahito te overtuigen met hem mee te komen naar een mysterieuze vervallen toren, volgens de overlevering gebouwd door zijn overgrootoom. Als Natsuko op een avond verdwijnt, besluit Mahito niet nog een moeder te verliezen en volgt hij de reiger naar de toren.
Miyazaki levert wederom een majestueuze droomwereld die elke tien minuten weer iets prachtigs onthult. Geestenschepen, ballonachtige zielen, vuurheksen en magische stenen dienen als metaforen voor de problemen die Mahito in zijn dagelijkse leven ervaart. De soldaten die voor de keizer marcheren in de echte wereld worden in de toren vertolkt door enorme parkieten, gewapend met komisch grote messen. Markant is dat Miyazaki zoveel verwijzingen maakt naar zijn eigen werk. Personages bewegen zich door portalen en geheime paden die erg lijken op die uit SPIRITED AWAY en MY NEIGHBOUR TOTORO, werelden worden gescheiden tussen de schoonheid en de kalmte van de natuur en de verwoesting en het geweld van de samenleving, net als in NAUSICAÄ AND THE VALLEY OF THE WIND en PRINCESS MONONOKE. Mahito’s vader is een fabrieksdirecteur die onderdelen voor gevechtsvliegtuigen maakt, en had makkelijk een personage in PORCO ROSSO en THE WIND RISES kunnen zijn. Een cynische lezing kan stellen dat Miyazaki in herhaling valt en dat de bron van zijn creativiteit is opgedroogd. Het einde van THE BOY AND THE HERON onthult echter dat Miyazaki zijn oeuvre ter discussie stelt. Mahito ontdekt dat fantasie en scheppingskracht hun keerzijden hebben, en dat alles uiteindelijk bederft. We kunnen wel iedere keer opnieuw beginnen en verder dromen, maar ooit zal je moeten loslaten en de realiteit onder ogen zien. Kunst en verbeelding zijn geen alternatieven voor ons leven, maar gereedschappen om te leren hoe we moeten leven, en hoe we moeten omgaan met de dood. Dit alles komt samen in een van de mooiste eindes uit Miyazaki’s oeuvre, een perfect slotstuk voor de regisseur.
Toen Miyazaki in 2013 zijn pensioen aankondigde was dat de derde keer. Daarvoor had hij al twee keer zijn ontslag ingediend. In 1997, na PRINCESS MONONOKE en in 2001, na SPIRITED AWAY. De aanname was dat THE BOY AND THE HERON nu echt de laatste film voor de tweeëntachtigjarige Miyazaki ging worden. Maar na de première in Toronto kwam het hoofd van Studio Ghibli Junichi Nishioka met het nieuws dat de grootmeester weer op kantoor te vinden was, bezig met een nieuwe film. Zo weigert hij los te laten, en gaat hij rigoureus in tegen de boodschap van zijn eigen film. Ik neem het hem niet kwalijk, we zijn allemaal ten slotte allemaal maar mensen.
