INCUBUS is de eerste en enige film die werd opgenomen in het Esperanto, volgens hoofdrolspeler William Shatner op een van de twee commentaartracks ‘een universele taal van hoop op wereldvrede, een combinatie van George Bernard Shaw, Grieks, Duits en Latijn.’ Of schrijver/regisseur Leslie Stevens, die tevens de televisieserie Outer Limits bedacht, gedreven werd door idealisme is trouwens de vraag.
Shatner vertelt bijvoorbeeld dat de regisseur zich in de handen wreef bij de gedachte dat de zeven miljoen Esperanto-sprekers die de wereld volgens hem rijk was, massaal naar zijn film zouden komen kijken. Hoe dan ook, een tikkeltje wereldvreemd was Stevens wel, en datzelfde geldt voor zijn film. Het door cameraman Conrad Hall (Oscars voor BUTCH CASSIDY AND THE SUNDANCE KID en AMERICAN BEAUTY), met medewerking van William Fraker (ROSEMARY’S BABY), in zwartwit gedraaide INCUBUS is sterk beinvloed door Ingmar Bergman’s HET ZEVENDE ZEGEL (’57) en DE MAAGDENBRON (’60), niet de meest voor de hand liggende inspiratiebronnen van een Amerikaanse low budget horrorfilm uit de jaren ’60. Bij het beeld van een groepje in zwarte pijen geklede gestalten die over een sneeuwwit strand schrijden, merkt Hall op: ‘Sven Nykvist (Bergman’s vaste cameraman) would like this.’ Ook het met allegorische figuren bevolkte sprookje zelf, waarin het Goede na een uitputtende strijd triomfeert over het Kwade, herinnert aan beide films van de Zweedse regisseur. De goedheid wordt belichaamd door de soldaat Marc (Shatner) die uit de oorlog is weergekeerd naar een houten stulpje in het bos, dat hij samen met zijn zuster bewoont. Daar krijgt hij bezoek van de Succubus Kia (Anders), een vrouwelijke demon die in opdracht van de Duivel slechte mensen de dood indrijft, maar in de brave Marc een nieuwe uitdaging ziet. Wanneer Kia verliefd wordt op Marc, grijpt haar zuster in en wordt een Incubus uit de onderwereld opgeroepen om Marc en zijn zuster in het verderf te storten. De feërieke atmosfeer en de aandoenlijke ernst waarmee de acteurs hun rol in de parabel gestalte geven, verlenen INCUBUS op zijn beste momenten de naieve charme van een film uit het stomme tijdperk. Maar een deel van de fascinatie die er ook nu nog van uitgaat is ook toe te schrijven aan de vreemde klank van de kunstmatige taal Esperanto. De totaalindruk is die van een unieke, tot (commercieel) mislukken gedoemde onderneming, vergelijkbaar met curiositeiten als Herk Harvey’s CARNIVAL OF SOULS (’62) en Curtis Harrington’s NIGHT TIDE (’63) .BEELD EN GELUID.De print werd getrokken van de enige nog bestaande en grijsgedraaide kopie van de film, die door producent Taylor werd ontdekt in het archief van de Cinematheque Francais. De door het Sci-Fi Channel gefinancierde restauratie, waarbij het materiaal beeld-voor-beeld onder handen werd genomen, heeft de beschadigingen nagenoeg onzichtbaar kunnen maken, terwijl het camerawerk van Hall en Fraker er nog even fris uitziet als op de dag dat de film voor een publiek van pakweg drie Esperanto-beoefenaars in première ging. Wel jammer is dat de noodzakelijke ondertiteling in lompe zwarte balken over het full screen-beeld heen moest worden geplakt om de oorspronkelijke Franse ondertitels af te dekken. De gedigitaliseerde en gefilterde soundtrack is van acceptabele kwaliteit. EXTRA’S .Van de twee commentaartracks wordt er een gevuld door de producent en de twee directors of photography, waarbij schrijver David J. Schow als moderator optreedt. Belangrijke inzichten levert dat niet op, of het moet zijn dat producent Anthony Taylor blijkbaar al zo lang uit de filmbusiness is, dat hij een overnameteken tussen twee aktes niet meer als zodanig herkent. Te oordelen naar de luchtige manier waarop technische en logistieke aspecten worden bediscussieerd, zien ook de directe betrokkenen de film na 35 jaar voornamelijk nog als een charmant curiosum. Volgens Hall is INCUBUS zelfs rijp voor een Saturday Night Live-parodie. Een tweede track met commentaar van Shatner is de echte traktatie van deze schijf. Uitvoerig gaat de acteur in op de vloek die door een hippie over de film zou zijn uitgeroepen en die zich uitstrekte tot het droeve lot van de kunstmatige taal zelf. Want wie spreekt of leest er tegenwoordig nog Esperanto? Een onnavolgbare logica heeft ook Shatner’s verklaring voor het succes van de film in Frankrijk. Die komt ongeveer hier op neer: niet alleen begrijpen Fransen elkaar niet, ze zijn ook dol op films die hun pet te boven gaan. Een film in het onbegrijpelijke Esperanto is dus zo ongeveer een natte droom voor de Fransen: ‘They feel right at home, they feel comfortable.’ .Tegen Shatner’s bezopen, zonder een zweem van ironie opgediste inzichten steken de overige extra’s wat bleek af. Een on-camera interview van Schow met Hall, Fraker en Taylor voegt weinig toe aan de commentaartrack, behalve het beeld van Taylor’s door brandwonden gehavende gezicht. In de beste tradities van de exploitationfilm schreeuwt een nep-trailer de kwaliteiten van de film van de daken (‘Look on in bewilderment as William Shatner speaks in tongues!’), terwijl in The Curse of Incubus een overzicht wordt gegeven van de rampspoed die een aantal cast-leden nog ten deel zou vallen. De acteur die de Incubus speelt had ten tijde van de opnamen een verhouding met de vrouw van Mickey Rooney. Een jaar later zou hij zijn minnares vermoorden, om vervolgens de hand aan zichzelf te slaan. De actrice die Shatner’s zuster speelt, liet er zelfs nog minder gras over groeien en pleegde al een paar weken na de opnamen zelfmoord. Waar Taylor zijn verminkte uiterlijk aan te danken heeft, vermeldt de geschiedenis overigens niet. O ja, Stevens zelf ging kort na de film failliet en zijn huwelijk met hoofdrolspeelster Anders liep op de klippen. .SN KOOPADVIES.Zoals gezegd slaat INCUBUS lang geen slecht figuur op het plankje ‘wereldvreemd curiosa.’ Fangoria spreekt van een ‘ponderous, pompous, pretentious horror film’ en ook dat is niet ver bezijden de waarheid. Maar ik zelf was in elk geval zeer gecharmeerd van de bij vlagen onbeholpen poging om via een ‘shoot-and-run’ aanpak a la Roger Corman aansluiting te zoeken bij een meer Europese traditie van filmmaken. . Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. .Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #51, p23.