Tijdens de vele horrorstrooptochten die me als puber naar de kelders van provinciale videotheken voerden, ben ik Pupi Avati’s ZEDER nooit tegengekomen. Misschien keek ik niet goed, terwijl mijn ogen wijdopen stonden voor alles wat Italiaans en goor of griezelig was.
Misschien liet ik de band liggen omdat het leeftijdsadvies twaalf jaar was en niet zestien, of werd ik afgeleid door de aanprijzing op de voorkant – ‘Drie sterren in speelfilmencyclopedie’. Die encyclopedie heeft voor spaghetti-horror meestal enkel lelijke woorden over, maar noemt zeder zowaar ‘subversief’ en ‘surrealistisch’. Hoe dan ook, voor Avati was tussen alle Fulci’s en Bianchi’s geen ruimte meer vrij, hetzij op de planken van de videotheek, hetzij in mijn aan levende lijken verslaafde brein. Een kleine tien jaar later kwam zeder eindelijk op mijn pad. Niet bij de videoboer en ook niet op een rokerige rommelmarkt, maar als afgeschreven tape in de openbare bibliotheek van Apeldoorn. Wat zei dit over deze bibliotheek en haar publiek? En vooral, wat zei het over Avati’s film? LE NOTTI DEL TERRORE of CANNIBAL FEROX zul je in zo’n cultureel verantwoorde omgeving niet snel aantreffen. Een belangrijk verschil had ik door het leeftijdsadvies al kunnen raden. Terwijl zeder in de verre verte een zombiefilm is – het gaat immers over een luguber gezelschap dat een dode ex-priester in reanimerende grond stopt – maakt Avati zich geen moment schuldig aan taferelen van orgaangegraai, gedwongen amputaties en rottend vlees. Sterker nog, de enige ondode die de film telt is keurig gekamd en strompelt rond in een maatpak. Iedere bloeddorstige tiener zou zich erdoor bekocht voelen, en het is logisch dat de film in Amerika flopte nadat de reclamecampagne een onvervalste gutmuncher had beloofd. Na mijn eerste rondje zeder vond ook ik dat het de film tezeer ontbrak aan actie en onsmakelijkheid. Het ‘subversieve’ uit bovengenoemd commentaar ontging me volledig, of het moest zijn dat Avati het aandurfde van een potentieel exploitatiewerkje zoiets beschaafds te maken. Veel eerder begreep ik wat men met ‘surrealistisch’ bedoelde. Op zijn best heeft zeder het karakter van een nare droom, zoals in de openingssequens, waarin een jong meisje-in-wit-nachthemd als lokaas dient voor een niet nader omschreven kwaad en de mise-en-scène voornamelijk uit bevende muren en trillende trapleuningen bestaat. Minstens zo bevredigend is de finale, waar de held via een in de doodkist geschroefde camera op drie monitors tegelijk kan zien hoe de ex-priester grijnzend uit de dood verrijst. Tussen dat sterke begin en einde blinkt de film voornamelijk uit in sfeer, wat maakt dat hij met elke kijkbeurt enger en beter wordt. En dat is wel het grootste onderscheid met de meeste genregenoten, die bij herhaling meer en meer op de lachspieren gaan werken. Zodra je je niet langer stoort aan het gebrek aan excessen en de voortkabbelende plot, verandert de wat vlakke belichting van zeder in een subtiel spel met schaduw en kleur, klinkt Riz Ortolani’s agressieve score heel wat meer gevarieerd en blijkt de soundtrack een effectieve compositie van vervreemdende electronica, onwezenlijk gebulder en verdwaalde stemmen. Maar grootste troef is ongetwijfeld het decor. In de laatste veertig minuten wordt Bologna ingeruild voor het platteland, en meer specifiek voor het overwoekerde terrein rond een onvoltooid, skeletachtig hotel dat op de film dezelfde drukkende invloed uitoefent als het strandpaviljoen in Herk Harvey’s CARNIVAL OF SOULS. Nog zo’n film met een zombie-met-stropdas, en beide films laten zien dat levende doden veel griezeliger dolen door afgetakelde spookcomplexen dan in een winkelcentrum of ondergronds laboratorium. Maar zeder bewijst vooral dat de Italiaanse horrorcinema ook juweeltjes kent zonder druipende ingewanden à la Fulci en zonder hyperrealistische stijloefeningen à la Argento of Bava. De videobaas van de Apeldoornse bibliotheek zal wel iets soortgelijks hebben gedacht, toen hij de film tussen de Antonioni’s en Bergmans plantte. Geleend is ZEDER niet vaak, te beoordelen aan de uitstekende staat van de band. Misschien zouden ze het in Apeldoorn opnieuw kunnen proberen met de prachtige Italiaanse dvd-uitgave. Een krasvrij, haarscherp en widescreen beeld, een creatief gemixte Dolby 5.1 soundtrack naast de oorspronkelijke Italiaanse en Engelse monosporen, ietwat kaaltjes aangevuld met een terugblikkende featurette van vijftien minuten. Avati en co. lijken in dat filmpje veel interessants over de productie van ZEDER te vertellen, maar zeker weet ik het niet door het ontbreken van Engelse ondertitels.
FILM **** / EXTRA’S ** Copyright Kevin Toma. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #57, p41.
