In een zomer waarin Transformers Chicago aan puin stampen, Harry Potter alle kassarecords verpulvert en Captain America klaar staat om verpletterend uit te halen, lijkt voor een lieve, nostalgische film eigenlijk geen plek meer. Ten onrechte, want het lieve, nostalgische SUPER 8 van J.J. Abrams is simpelweg… super.
Vorige maand plaatsten we op de website van Schokkend Nieuws een officieuze poster voor SUPER 8, ontworpen en geschilderd in de stijl van Drew Struzan die in de jaren 80 films als RAIDERS OF THE LOST ARK, THE THING en BACK TO THE FUTURE van hun beeldbepalende affiches voorzag (zie ook Schokkend Nieuws #91). De vooralsnog onbekende navolger maakte daarmee duidelijk wat het officiële artwork probeert te verdonkeremanen: dat SUPER 8 een hommage is aan de periode dat commercieel filmmaken nog niet gelijk stond aan meedogenloos beukwerk als TRANSFORMERS. De titels die daarbij steevast worden aangehaald zijn CLOSE ENCOUNTERS OF THE THIRD KIND (1977) en E.T.: THE EXTRATERRESTRIAL (1982), niet toevallig beide van de hand van SUPER 8-producent Steven Spielberg.
Even terzijde: de ironie wil dat Spielberg, samen met George Lucas, de uitvinder is van de summer blockbuster en met films die we nu als klassiekers beschouwen, JAWS, CLOSE ENCOUNTERS en E.T., dus óók de basis legde voor het succes van Bay c.s. Zonder Spielberg geen SUPER 8, maar ook geen TRANSFORMERS. Het is maar dat u het weet.
Terug naar de hommage van Abrams en de onvermijdelijke vraag of het de regisseur gelukt is de virtuoze regiestijl én humane toon te hervinden, die zijn idool tot de succesvolste regisseur van de jaren 70 en 80 maakten.
Maar eerst moet er misschien nog een andere vraag worden gesteld. Heeft Abrams’ terugkeer naar een ‘onschuldiger’ periode uit de geschiedenis van Hollywood überhaupt relevantie voor een generatie filmkijkers die qua Spielberg pas is ingestapt bij, laten we zeggen, WAR OF THE WORLDS?
Voor het zakelijke antwoord surft een beetje journalist naar het box office-overzicht van Variety. Op het moment van dit schrijven staat de teller voor SUPER 8 op 118 miljoen (alleen in de VS). Dat is heel redelijk voor een film die volgens IMDb waarschijnlijk 50 miljoen heeft gekost en in een groot deel van de wereld nog uit moet komen. Ter vergelijking, het jaarlijkse potje gooi- en smijtwerk van Michael Bay, TRANSFORMERS: DARK OF THE MOON, harkte in minder dan de helft van de tijd 100 miljoen méér bij elkaar (op een geschat budget van tegen de 200 miljoen), maar bleef na een week of twee steken op zo’n 280 miljoen. Relatief gezien doet SUPER 8 het dus beter, al is het de vraag of Bay c.s. zich achter de oren zullen krabben en studiobazen ineens allemaal terug willen naar de jaren 80. Niettemin: commercieel gezien is SUPER 8 een aardig gelukt experiment in retro-cinema.
Kippenvelmoment
Wij bij Schokkend Nieuws zijn uiteraard geen analisten maar filmliefhebbers, dus stellen wij veel liever de vraag of Abrams’ experiment ook artistiek geslaagd mag worden genoemd.
Kritische kanttekeningen waren er genoeg te lezen de afgelopen tijd. Abrams zou teveel hooi op zijn vork hebben genomen. Een jongensboekenavontuur à la THE GOONIES én een familiedrama én een samenzweringsthriller én een SF/horrorfilm. Eén element blijft daarbij zelfs nog ongenoemd, en het is precies dàt wat SUPER 8 zo onweerstaanbaar maakt: de ontluikende liefde tussen hoofdpersoon Joe Lamb (nieuwkomer Joel Courtney) en de mooie stoere Alice (de 13-jarige veterane Elle Fanning). Hoe de vergelijking met Spielberg verder ook uitvalt, als kinderregisseur komt Abrams heel dicht in diens buurt. Kijk maar eens naar de verrukkelijk romantische scène waarin Joe met wat eenvoudige middelen Alice opmaakt als zombie. Als de schmink op haar gezicht zit, waggelt ze op hem toe en ‘bijt’ hem liefdevol in de nek, daarbij een rode afdruk van haar lippen achterlatend. Kippenvelmoment.
Natuurlijk moet er eerst een fikse hindernis worden genomen voordat het tweetal de vingertjes met aandoenlijk afgekloven nagels voorgoed ineen mag strengelen. Alice is namelijk ook de dochter van de man, type wrong side of the tracks, die door Joe’s vader verantwoordelijk wordt gehouden voor de dood van Joe’s moeder. Maar terwijl beide vaders alles in het werk stellen om de steeds intiemer wordende vriendschap te frustreren, beslist het (nood)lot anders. Samen met hun klasgenootjes raken Joe en Alice verzeild in een hachelijk avontuur rond een militair geheim van buitenaardse oorsprong, dat bij een spectaculair treinongeluk vrijkomt en het anders zo slaperige fabrieksstadje op stelten zet.
Wat de titel van de film met dit alles te maken heeft? Vlak voordat het onheil toeslaat, is de vriendenclub druk bezig met speelfilmpje op super 8, over een uitbraak van een zombieplaag. Tussen de hectische bedrijven door werken de kinderen onder aanvoering van de corpulente movie geek Charles verder aan diens meesterproef, waarbij de ‘werkelijkheid’, zoals de ontspoorde trein en de legermacht die het plaatsje binnenrukt, als decor dient. Dat geeft meteen een leuke dubbele bodem aan het hoofdverhaal. Het resultaat, ‘The Case’ getiteld, komt tijdens de aftiteling in zijn volle glorie voorbij. Even blijven zitten dus.
Het complete scenario van de film overziend zou je inderdaad kunnen concluderen dat het allemaal wat veel van het goede is. Maar een scenario is van papier en een film lééft, wekt althans die illusie, en dan willen formele bezwaren nog wel eens wegvallen of minder zwaar wegen. En dat is precies wat Abrams in SUPER 8 voor elkaar krijgt. Het hart van de film is zo groot, dat je het de regisseur vergeeft dat hij de handen van het omsluitende lichaam misschien twaalf in plaats van tien vingers heeft gegeven en het hoofd drie oren. Abrams reserveert zijn empathie bovendien niet alleen voor zijn personages, ook de kleinste details hebben zijn volle, liefdevolle aandacht. Natuurlijk spat het plezier ervan af wanneer hij, als een baldadige peuter, treinwagons in het rond mag smijten alsof het speelgoed is. Maar ook een eenvoudig tussenshot van Joe in bad klópt; de gerimpelde vingers van de acteur verraden dat zijn personage daar inderdaad al een tijdje voor zich uit zit te peinzen.
Hebben zijn critici gelijk en maakte Abrams een overladen film? Ik zou eerder willen beweren dat geen detail hem te min is.
Jeugdherinneringen
Een specifieke kritische kanttekening was een tijdje terug te vinden op de website Twitch. De schrijver prees de amusementswaarde van SUPER 8, maar vond het de hoogste tijd dat de échte J.J. Abrams eens zou opstaan. Na MISSION IMPOSSIBLE deel zoveel, een reboot van de STAR TREK-franchise en nu weer deze Spielberg-hommage zou de regisseur zich voor de derde maal verschuilen in andermans universum.
Is dat zo? In interviews beklemtoont Abrams hoe innig zijn jeugdherinneringen zijn verweven met herinneringen aan de films uit die periode. Niet dat hij het ergens letterlijk zo zegt, maar je kunt je voorstellen dat de kennismaking met JAWS en CLOSE ENCOUNTERS even grote indruk op de jonge Abrams maakte als zijn eerste tongzoen. In die zin is SUPER 8 een persoonlijke film, zij het van een regisseur die zich niet in de eerste plaats laat inspireren door het leven zelf of literatuur, maar door de films die in de loop der jaren in zijn systeem zijn gaan zitten. Zozeer zelfs dat ze deel zijn gaan uitmaken van zijn levenservaring.
Waarmee overigens nog niet alles is gezegd over de kwaliteit van SUPER 8. Ook Ed Wood maakte tenslotte persoonlijke films. Resteert derhalve de vraag: hoe goed is SUPER 8 eigenlijk?
Wie van een filmmaker verlangt dat hij een unieke eigen beeldtaal uitvindt (zoals Lynch) of oude genres met hippe ironie opnieuw in de verf zet (zoals Tarantino), is bij Abrams aan het verkeerde adres. SUPER 8 toont het soort vakmanschap waar we dertig tot vijftig jaar geleden niet van opkeken, maar dat in het huidige zomeraanbod van event movies een zeldzaamheid is temidden van het spierballenvertoon waarmee uitgemolken franchises op de been worden gehouden (met als gunstige uitzondering de Harry Potter-serie).
De film is knus, misschien op het gezapige af. Maar waarom zouden we niet af en toe naïef mogen geloven in een wereld waar het goede aan het langste eind trekt, potentieel gevaar juist een heilzame werking heeft, en er altijd meer is dat mensen bindt dan hen uit elkaar drijft? Het is het in een humanistische visie verankerde fantasierijk waar Spielberg ooit heer en meester was en tovenaarsleerling Abrams in ieder geval één film lang glorieus de scepter mocht zwaaien.
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #91, augustus 2011.
