In de twaalfde eeuw worden de inwoners van een kleine, Duitse nederzetting, op beschuldiging van hekserij en satanisme, door Tempeliers (het notoire pauselijke keurkorps van weleer) over de kling gejaagd. Op het massagraf van de duivelaanbidders bouwt men, als symbolische verzegeling van beteugeld kwaad, een kathedraal.
Meer dan achthonderd jaar later moet archivaris Evald (Thomas Arana) er de papierberg in de bibliotheek inventariseren en vanaf het moment waarop hij wordt overvleugeld door de eeuwenoude spitsbogen en beloerd door de talloze gargouilles voelt hij de geheimzinnigheid en de lugubere sfeer die van het gotische bouwwerk uitgaan. Tijdens zijn terloopse onderzoek naar de origine en het raadsel van de kerk opent Evald zonder het te weten de poort naar het schimmenrijk, en sluimerende demonen ontwaken in THE CHURCH / LA CHIESA, de ambitieuze tweede productie van voormalig Argento-assistent Michele Soavi.
Sterk afwijkend van het oorspronkelijk als DEMONI 3 geschreven scenario schiep Soavi een hoogst bizarre horrorfantasie waarin mystiek, magie en symboliek de boventoon voeren. Weliswaar bleef de huis clos-situatie behouden (wanneer de kathedraal zichzelf hermetisch sluit zitten de personages binnen haar dikke muren in een gruwelijke val), maar de bloeddorst uit de eerste scriptversie werd vervangen door een spookachtige sfeer van naderend onheil. Het allegorische dat co-auteur Dario Argento in het verhaal legde (referenties naar broeiend fascisme, religieus en/of ideologisch afvalligen, het immer aanwezige kwaad in de mens) is enigszins naar de achtergrond gedrongen, doch niet onzichtbaar in de film.
LA CHIESA is een van de weinige werkelijk sinistere films in het fantastische genre; afgezien van een enkel (mislukt) komisch intermezzo en dankzij het ontbreken van een lineair scenario met de obligate spanningsboog (ironisch genoeg door Soavi zelf bestempeld als eerste vereisten bij het filmmaken) dringt hij het gevoel binnen als een giftige vloeistof. De barokke beeldenvloed welt op uit cryptische afgronden zo diep, dat het slechts gissen is naar de Lovecraftiaanse, kosmische gruwelen die daar huizen. Door de diversiteit van de detailstroom in deze ogenschijnlijk structuurloze chaos ontstaat de illusie van ook door Lovecraft op vergelijkbare wijze beschreven verschrikkelijke geheimen van een wereld parallel aan de onze. De sterfelijken in LA CHIESA zijn welhaast omwikkeld met een raadselachtig verleden; artefacten, architectuur en schrijnwerk lijken een eigen leven te leiden. Door Soavi’s suggestieve stijl en de eigen associaties schept de kijker zelf van al deze tastbare en ontastbare elementen één grote mystificatie. Waterdruppels op een stenen oog, een vallend uurwerk, de duivelsfiguren in hun nissen, het kleine bas-relief waarop Sint Joris de draak doodt, het kruis dat in het niets verdwijnt, bij ieder detail bekruipt je een gevoel van onbehagen, en naarmate je verder verdwaalt in dit metafysisch labyrint wijkt de realiteit meer en meer voor droom en nachtmerrie. Een boek van de mysticus-filosoof Fulcanelli (waarop Pupi Avati de titelfiguur van ZEDER baseerde) gaat van hand tot hand. Een duif ontvlucht de gebeeldhouwde monnikskap van een eeuwig biddend standbeeld. Het meisje Lotte (gespeeld door Argento’s jongste dochter Asia) is de reincarnatie van een meisje dat acht eeuwen eerder door een Teutoonse kruisridder met een lans werd doorboord. Het onzichtbare speelt de hoofdrol in LA CHIESA: in de schitterende irrealiteit van Soavi’s film heeft de verlichting nooit plaatsgegrepen. In de schaduwen van chaos, demonen en godvrezendheid is de mens slechts speelbal van hogere machten; met Satan in de coulissen, wachtend om te oogsten.
Hoewel de citaten uit KOYAANISQATSI (razende autoritten door nachtelijk Hamburg, waar de film speelt, maar slechts gedeeltelijk werd opgenomen) en ROSEMARY’S BABY (succubus bezoekt restauratrice Cupisti in een decadent-erotisch Hades  a la HELLBOUND) duidelijk Soavi’s inspiratiebronnen weerspiegelen, ligt de sfeer van de film eerder bij die van THE NAME OF THE ROSE, PRINCE OF DARKNESS en INFERNO. Er is sprake van uit alchemie en duivelskunst verkregen kennis, er zijn mysterieuze inscripties in steen, er is de doem die over de wereld zal neerdalen. De fraaie beelden van cameraman Renato Tafuri worden veelal ondersteund door nerveuze Philip Glass-composities die de algehele teneur van epische horror en hysterische angst flink versterken. Er zijn wonderlijke ‘set pieces’, zoals de van zinderende sensualiteit doortrokken mirage waarin een naakte vrouwenfiguur wordt omarmd door een statige demon met leder-zwarte vleugels. Dit is Soavi’s filmische herschepping van een schilderij van de Peruaanse kunstenaar Boris Vallejo.
“De camera volgt het gevoel”, zei Soavi in een interview en hij illustreert dit met de volgende extravagante sequentie: in een opulente bruidsjurk gehuld, staat mannequin Antonella Vitale in de deuropening van de kerk wanneer de deuren opeens sluiten (een witte duif ontsnapt nog net) en het kledingstuk bekneld raakt. Binnen is Vitale in sneeuwwitte zijde gevangen, buiten wappert de lange sleep in de wind. Terwijl een assistente het onfortuinlijke fotomodel uit haar jurk tracht te knippen raast een scherp gepunt segment van het altaarhekwerk toe op Vitale, die letterlijk met de rug tegen de muur staat. Soavi (zelf in een ‘cameo’ te zien als politieman met, natuurlijk, lederen handschoenen!) heeft voorts een mooi surrealistisch effect in voorraad en verwijst met het in beeld brengen van een Baron Munchhausen-sleutelhanger nog naar zijn werk als second unit director voor de film van Terry Gilliam. In een tijd waarin als lange videoclips vermomde kermisattracties voor horrorfilms doorgaan is LA CHIESA (ondanks continuiteitsfouten en het schematische van de personages) een angstaanjagend juweel, dat helaas in ons land noch in de bioscoop, noch in de videotheek te vinden is. Michele Soavi, wars van modernismen en genre-restricties, gaat in het onlangs bij Skyline Video verschenen LA SETTA (De Sekte) voort op de ingeslagen eenzame weg van de metafysische horror. In LA SETTA is de poetische droomwereld van Alice in Wonderland verweven met de dreiging van de offerande-cultussen uit THE WICKER MAN en Thomas Tryons Harvest Home, wat een waar curiosum oplevert. Het donkere hart van de barokke horrorpoëzie uit Italië klopt nog steeds. Bravissimo, Michele!.
Copyright Oliver Kerkdijk. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #0, maart 1992.
