Wie vreesde dat Michael Haneke zijn gitzwarte martelfilm FUNNY GAMES voor de Amerikaanse markt met vrolijke tinten zou bijkleuren, kan opgelucht ademhalen. De remake is even akelig als het Oostenrijkse origineel dat in 1997 het festival van Cannes beduusd achterliet.
Opgewekte filmliefhebbers die tien jaar geleden per ongeluk de zaal in sukkelden waar FUNNY GAMES draaide, herinneren zich vast nog wel het effect dat de film op hen had. Van een stevige klap in het gezicht of een welgemikte mokerslag was geen sprake; Michael Haneke rolde met een gigantische bulldozer over het Europese publiek heen. Jammer genoeg bereikte hij met zijn Duits gesproken film niet het publiek dat hij eigenlijk voor ogen had: de op geweld en sensatie beluste Amerikanen. Die weigeren nog steeds naar een ondertitelde film te gaan kijken, en dus zat er voor Haneke niets anders op dan zijn eigen film shot voor shot te remaken. In tegenstelling tot zovele andere filmmakers heeft Haneke dus wel degelijk een belangrijk motief om zijn eigen film opnieuw op te nemen, zij het deze keer met Amerikaanse acteurs. Hij wilde geen extra geld, geen duurdere effecten, geen chiquere settings, geen eeuwige roem of een ster op de Walk of Fame. Haneke herhaalt zichzelf omdat hij vindt dat hij daartoe de morele plicht heeft.
De nauwgezetheid waarmee hij tewerk ging, grenst aan het absurde: op basis van de blauwdrukken uit 1997 liet hij de originele locatie nabouwen waar het drama zich langzaam ontspint. De poppetjes die hij in het huis laat rondlopen, worden uiteraard wel gespeeld door andere acteurs. Haneke wilde de film enkel maken met Naomi Watts in de hoofdrol. De frêle, kwetsbare maar mooie actrice is dan ook prima gecast als moederfiguur van een ideaal gezinnetje dat in een dure auto, met zeilboot aan de haak, naar een vakantiehuis in Long Island rijdt. Daar worden zij, haar man (Tim Roth) en hun tienjarige zoon (Devon Gearhart) geterroriseerd door twee maniakale gekken (Michael Pitt en Brady Corbett). Ironisch genoeg verschijnen de immorele klootzakjes als twee kraaknette jongens die, keurig in een wit tennispak gehesen, een pakje eieren komen vragen. Achter de gladde maniertjes en het hyperbeleefde taaltje schuilen twee sadisten die hun slachtoffers graag urenlang martelen. Niet met het gereedschapskoffertje dat ze in de kelder van SAW gevonden hebben, maar met wrede psychologische spelletjes. Op het toontje waarop je doorgaans een pizza Hawaï bestelt, nemen ze met het gezin de spelregels van de avond door. De inzet? Hun levens.
In vergelijking met tien jaar geleden heeft het verhaal van FUNNY GAMES nauwelijks aan kracht ingeboet. De boodschap die Haneke wil meegeven is nog steeds brandend actueel en hartstikke relevant. Zijn film is een kurkdroge aanklacht tegen verheerlijking van geweld. Zijn aanpak is minimalistisch, maar pijnlijk treffend. Haneke zet bewust geen speciaal gecomponeerde muziek onder zijn beelden (alleen wat flarden klassiek), stelt de camera ergens op en laat hem vervolgens in een lang uitgesponnen take registreren wat er te zien is. De scène waarin een vastgeboden Naomi Watts letterlijk van de ene kant van de kamer naar de andere probeert te springen, lijkt uren te duren en wordt op den duur ronduit gênant.
Michael Haneke is geen tafelspringer of grootspreker. In plaats van te roepen, tieren of fulmineren laat hij op een bepaald moment een van de personages rechtstreeks tot het publiek spreken. De doorbreking van de fictieve vierde wand – it’s only a movie! – is een lepe truc om de nietsvermoedende toeschouwer de film in te zuigen en hem medeplichtig te maken aan wat er gebeurt. Onverschilligheid is niet langer een excuus. Je wordt verplicht een standpunt in te nemen. Voor Haneke is film niet langer een kijkdoos, maar een spiegel.
Vormtechnisch heeft Haneke nog andere pijlen op de boog: het terugspoelen en herspelen van een cruciale scène is bij hem geen filmische spielerei op z’n Tarantino’s. Bij een regisseur die film ooit vierentwintig leugens per seconde noemde, gaat achter de vorm ook een betekenis schuil. Wie manipuleert wie? Wie heeft het voor het zeggen? En wie is verantwoordelijk voor wat er gebeurt? Het knapste aan FUNNY GAMES U.S. is dat je geen moment de indruk krijgt dat Haneke met het vingertje zwaait. Hij toont wat hij te tonen heeft en laat de conclusies aan het publiek. Niet dat er veel mogelijke interpretaties zijn. Het donkere, nihilistische einde is er eentje zonder catharsis, zonder loutering. Het is maar een film, maar net echt.
Di: Cinéart (BE: 16 april / NL: 29 mei) Copyright Hans Dewijngaert. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 12 mei 2008.
