De titel van de derde lange, en voor het overgrote deel met acteurs van vlees en bloed bevolkte, speelfilm van de Tsjechische animatiefilmer Jan Svankmajer is ironisch bedoeld. Gesproken wordt er geen woord en als de hoofdrolspelers elkaar toevallig tegen het lijf lopen, worden er hoogstens argwanende blikken uitgewisseld. Van een gemeenschappelijk streven is in zoverre sprake dat deze trieste figuren ieder op hun eigen manier op zoek zijn naar liefde.
En aangezien die dun gezaaid blijkt, zijn allen aangewezen op hun eigen vindingrijkheid. .Er wordt wat af geknutseld in de morsige appartementjes waar Svankmajer ons in pijnlijk scherpe close-ups een kijkje gunt: de vrouwelijke postbode kneedt broodballetjes en stopt die vervolgens in haar oren en neusgaten; de eigenaar van een kiosk ontwerpt een machine met vier handen die hem strelen, terwijl hij zich vergaapt aan de nieuwslezeres op televisie. De nieuwslezeres laat zich op haar beurt vertroetelen door twee karpers die in een teiltje water aan haar tenen sabbelen, terwijl haar echtgenoot in een schuurtje naast het huis een bizarre collectie erotische hulpstukken bij elkaar timmert. Het intrigerendst is de man die, met de uit papier machĂ© gemaakte kop van een haan, uit oude paraplu’s vervaardigde vleugels en een lappenpop naar het evenbeeld van de buurvrouw, een ingewikkeld ritueel voorbereidt. De personages komen uiteindelijk wel aan hun trekken, maar of dit met plezier gepaard gaat, zoals de titel wil suggereren, is de vraag. Bij de kijker wekken de pathetische pogingen tot zelfbevrediging voornamelijk leedvermaak. Het gegeven van verdoolde zielen die een uitweg zoeken voor hun seksuele gevoelens had een larmoyante, voorspelbare film kunnen opleveren over de fundamentele eenzaamheid van de mens en zijn onvermogen tot communicatie. Dat er niettemin een klein meesterwerkje uit de bus kwam is te danken aan het feit dat Svankmajer zich in de uitwerking van het gegeven vrijwel nooit op een clichĂ©matig idee laat betrappen. De ‘diepere’ betekenis van het geheel mag al gauw duidelijk zijn, van scène tot scène weet de regisseur steeds weer te verrassen met de meest absurde visuele en conceptuele vondsten, waarvan de al eerder genoemde aan tenen sabbelende karpers nu al klassiek mogen heten. CONSPIRATORS OF PLEASURE (oorspronkelijke titel: SPIKLENCI SLASTI) brengt overigens nog een unieke kwaliteit van Svankmajer aan het licht. Geen regisseur kan armoede er zo onsmakelijk uit laten zien. Zelden werd er in een film zoveel pontificaal in beeld gebrachte vuiligheid uitgestald: aangekoekte etensresten, met wratten en eelt bezaaide voeten, een poes die een gebruikt maandverbandje besnuffelt, ranzig beddengoed, etcetera. Stop-motion trucages, Svankmajer’s specialiteit, worden bij dit alles opvallend mondjesmaat ingezet. Maar de film kan dan ook heel goed zonder. ***1/2 . Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. .Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #33, p3.
