Gisteren was Koolhoven presenteert voor het laatst te zien op NPO3. In de reeks krijgen jonge filmmakers, begeleid door Martin Koolhoven, de kans om een middellange genrefilm te maken. Na zes afleveringen komt er met Didier Konings’ WITTE WIEVEN een einde aan de reeks.
Van een golf valt nog niet echt te spreken, maar in de afgelopen paar jaar zijn er een aantal Nederlandstalige folkhorrorfilms verschenen. MOLOCH (2022) plakte stukjes mythologie uit heel Europa aan elkaar en in een Nederlands jasje, terwijl de Vlaamse nepdocumentaire DUYSTER (2021) een fictieve Antwerpse beul onderzocht. Het kleinschalige ZONDEBOKKEN (2023) bracht de Bokkenrijders uit Nederlands en Belgisch-Limburg weer tot leven. WITTE WIEVEN is ook onderdeel van de minitrend.
Ergens in de Middeleeuwen leeft Frieda (Anneke Sluiters) in een afgelegen dorp in een stroef huwelijk met Hikko (Len Leo Vincent). Het echtpaar kan geen kinderen krijgen en Hikko legt de schuld daarvan volledig bij van Frieda. Wat voor vrouw is zij dat ze nog niet eens haar enige plicht kan volbrengen? De misdadiger en smeerlap Gelo (Leon van Waas) wil Frieda met haar probleem ‘helpen’ en zij vlucht het nabijgelegen oerbos in om hem te ontsnappen. Geen vrouw is ooit uit de nevelen in het bos wedergekeerd, dus de gemeenschap vindt het verdacht wanneer Frieda zonder kleerscheuren terugkomt en Gelo niet. Frieda voelt zich steeds meer afgesloten van haar commune en van God en probeert heil te zoeken tussen de bomen.
De legendes over de Witte Wieven vinden we in culturen van Duitsland tot Mexico, en in het noordoosten van Nederland kent ieder dorp wel een sage over deze vrouwen uit de mist. Met hun focus op folklore houden folkhorrorfilms zich vaak bezig met de ambivalente relatie tussen traditie en modernisering, tussen het centrum en de periferie, tussen de individu en het collectief. WITTE WIEVEN speelt zich dan wel af in de vroege Middeleeuwen (de acteurs zien eruit als de modderboeren uit MONTY PYTHON AND THE HOLY GRAIL), de gemeenschap is nog steeds een symbool voor vernieuwing. Het woud lag daar al eeuwen voordat de eerste kerk gebouwd werd, en presenteert nu een materieel en existentieel obstakel voor deze christenen. In de mist bewegen dingen die de Bijbel niet kan verklaren en die dus moeten worden gevreesd en gehaat.
De dorpsbewoners leven onder de verstikkende sfeer van de grijze Hollandse lucht en het middeleeuwse katholicisme. Ieder aspect van hun leven ontbreekt het aan kleur. Konings, cameraman Luuk de Kok en de acteurs weten een miserabele omgeving neer te zetten, vooral voor de vrouwen. Boerenmeid Sasha (Nola Kemper) moet haar verkrachter zijn zonden vergeven zodat hij weer in de kudde kan worden opgenomen. Men nodigt liever een monster met een bekend gezichtuit dan een onschuldige vrouw die is geweest waar mannen niet durven te komen. Maar de onverklaarbaarheid van de bomen en de bodem is alleen een gevaar voor hen die iets te verliezen hebben in hun nieuwe wereld. Frieda, een vrouw wiens vrouwelijkheid en reden tot bestaan wordt ontkend door haar gemeenschap, moet zich wel keren tot de schimmen in de mist.
In een van de mooiste scènes wordt ze gewekt door de ochtendzon in het bos, omringd door groen mos. Haar rode lokken springen van het scherm, en voor het eerst lijkt ze even vrij en gelukkig. Net als in Robert Eggers’ meesterwerk THE WITCH (2015) moet de protagonist een gewelddadige breuk maken met haar bekende omgeving en met het woord van God. Maar in een heidens bestaan kan een ongekende vrijheid en een eindeloze zelfliefde liggen.
