‘Dit is mijn 35mm-kopie van FRANKENSTEIN’, zei hij en trok een rol van tweehonderd meter uit zijn draagtas. ‘Kostte me zesduizend dollar. En dít is de oorspronkelijke nitraatprint!’ Hij haalde nog een filmblik te voorschijn, opende het en duwde de rol onder mijn neus. ‘Moet je die Vitafilm ruiken! Je mag ’m vasthouden. Als je langs de rand kijkt, zie je Edisons naam!’
Aldus David Drazin, een pianist die muziek verzorgt bij zwijgende films, over zijn ontmoeting met filmverzamelaar Alois F. Dettlaff tijdens een tussenstop op het vliegveld van Brussel. Twee jaar later, op 26 juli 2005, werd het in staat van ontbinding verkerende lijk van de 84-jarige Dettlaff gevonden in diens badkamer. Zijn dochter woonde weliswaar aan de overkant van de straat, maar ze had hem al in geen maand gezien: Dettlaff stierf als een verbitterde kluizenaar. Niettemin verdient deze zonderling een plaatsje in de geschiedenisboeken als De Man die de Eerste Horrorfilm Aller Tijden Redde.
Dettlaff beschikte namelijk over de enige nog bestaande kopie van de Thomas Edison-productie van FRANKENSTEIN (1910), die lange tijd als verloren werd beschouwd. Dettlaffs kopie was van de grootmoeder van zijn vrouw geweest, een variété-artieste die de film gebruikte in haar podium-act. De print ging sinds haar pensionering in verschillende handen over voor Dettlaff hem halverwege de jaren vijftig weer wist te bemachtigen.
In 1963 ontdekte een filmhistoricus in de Edison-filmarchieven in New Jersey een exemplaar van ‘The Edison Kinetogram’ van 15 maart 1910, met op het omslag Frankensteins monster. Van de film zelf ontbrak ieder spoor. In 1980 zette het American Film Institute Edisons FRANKENSTEIN op zijn top tien van verloren gegane films met een groot cultuurhistorisch belang. Toen Dettlaff dit hoorde openbaarde hij zijn bezit, maar bleef zeer terughoudend in het vertonen ervan. Al in 1975 had hij een kopie van de film laten maken. Zo’n 15.000 beeldjes moesten stapvoets door een aangepaste projector geleid worden omdat het materiaal in de loop de tijd flink gekrompen was. Later stond Dettlaff enkele minuten af aan een BBC-documentaire om deze fragmenten daarna links en rechts te zien opduiken, zonder daarvoor vergoeding of bronvermelding te ontvangen. Gepikeerd liet hij de film daarna nog maar een enkele keer zien en de kopie die hij in 1986 aan de Academy of Motion Pictures Arts and Sciences schonk, was voorzien van een copyright-balk die dwars door het beeld liep. De komst van dvd bood hem nieuwe perspectieven en op een fundraiser in april 2003 presenteerde Dettlaff zijn ‘commemorative edition’, waarmee hij ongetwijfeld hoopte binnen te lopen.
In het twaalf minuten durende filmpje wordt het monster vertolkt door Charles Ogle die naar verluidt zijn eigen make-up verzorgde. De acteur maakte er een indrukwekkende verschijning van, waarvan de afgeplatte kop overduidelijk van invloed was op de latere Universal-klassieker met Boris Karloff. Regisseur Dawley weet door gebruik van een spiegel op inventieve wijze de destijds statische camera te manipuleren en voor de schepping van het monster wordt achterstevoren het beeld van een brandende pop getoond – kom er maar op in 1910. Heel slim is ook dat de onthulling van het monster vervolgens nog even wordt uitgesteld, waardoor de spanning wordt opgevoerd. Ook deze truc vinden we terug in James Whale’s versie uit 1931.
Te oordelen naar het vlekkerige beeld werd Edisons FRANKENSTEIN op het nippertje aan de vergetelheid ontrukt, maar afgezien daarvan en van enkele springerige overgangen is het filmpje nog prima te genieten, compleet met haast psychedelisch getinte scènes. De nieuwe titelkaarten detoneren, maar de pianobegeleiding – op basis van Edisons oorspronkelijke aanwijzingen – is prima in orde. De door Dettlaff uitgegeven dvd is nog steeds te koop (www.graveyardrecords.com, $25). FRANKENSTEIN is daarop gekoppeld aan een middelmatige print van W.F. Murnau’s NOSFERATU. Dat de protectionistische Dettlaff ter opleuking van zijn editie een andere public domain-titel van de plank trok is natuurlijk ironisch, maar het doet aan de historische waarde van zijn uitgave niets af.
Extra’s: *
Copyright Bart Oosterhoorn. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #68, winter 2005/2006.
