Zevenendertig jaar na David Lynch’ DUNE en diverse malen uitstel door covid is het eindelijk zover. Vandaag gaat Denis Villeneuve’s versie in première in de Nederlandse en Belgische bioscopen.
Liefhebbers van Frank Herberts originele boekenreeks, die ook wel het startpunt van de ecologische sciencefiction wordt genoemd, keken er reikhalzend naar uit. Ook ik, als boek-uit-het-hoofdkenner – waar er velen van zijn. Maakt de Villeneuve-verfilming onze verwachtingen waar? Aangezien de regisseur ervoor koos om het verhaal in tweeën te splitsen en zo het tweede deel afhankelijk te maken van de bioscoopbezoekersaantallen, is dat dé hamvraag.
Disclaimer: uw recensent was niet bepaald onder de indruk van Villeneuve’s eerdere film ARRIVAL, wat een van de redenen was waarom ik zijn vervolg op BLADE RUNNER nooit heb gekeken. Maar DUNE is een ander verhaal. Alleen Tolkiens The Lord of the Rings heb ik vaker herlezen dan Frank Herberts eerste boek uit zijn cyclus. Voor wie de boeken niet kent, is dat een welgemeend advies, want alleen het eerste boek is briljant, de daaropvolgende delen worden steeds abstracter en moeilijker te volgen. Er zijn talloze redenen om dat eerste boek wel te lezen, bijvoorbeeld omdat Herberts verhaal over de gekoloniseerde woestijnplaneet Arrakis, uitgebuit als de enige bron voor de kostbare specie-melange die ruimtereizen mogelijk maakt, belangrijke boodschappen bevat voor onze eigen actualiteit.
Specie-melange, ‘spice’ in de films, mag buiten Arrakis dan de kostbaarste handelswaar zijn, op Arrakis zelf is water het kostbaarst vanwege de schaarsheid ervan. Het verhaal speelt zich – in tegenstelling tot STAR WARS, waar het verhaal verder nogal wat mee gemeen heeft – af in een verre toekomst, na de diaspora van de mensheid van de aarde. Het door de mens gekoloniseerde deel van het universum is een keizerrijk, dat planeten in bruikleen geeft aan de adellijke huizen.
Het verhaal opent met de overdracht van Arrakis aan het huis Atreides, nadat de planeet en zijn inwoners wreed zijn onderdrukt door huis Harkonnen. De bevolking, in het bijzonder het mysterieuze nomadische woestijnvolk de Fremen, snakt naar een verlosser. Hoofdpersonage is Paul Atreides, de jonge zoon van hertog Leto Atreides en diens concubine en grote liefde Lady Jessica. Lady Jessica is lid van de Bene Gesserit: een orde van vrouwen die dankzij hun training over bijzondere krachten beschikken. De Bene Gesserit wijden zich al duizenden jaren aan één doel: het voortbrengen van een man met Bene Gesserit-krachten, de Kwisatz Haderach, waarvoor ze een kweekprogramma volgen. Jessica had een dochter moeten baren, maar schonk Leto uit liefde een zoon. Ze is er ook van overtuigd dat Paul in potentie de Kwisatz Haderach is.
Alles is politiek in DUNE, wat logisch is, omdat spice symbool staat voor de olie en drugs in onze eigen realiteit. De keizer ziet de Atreides als rivalen voor zijn macht en sluit een geheim verbond met kwade genius baron Harkonnen, die zijn neef Leto Atreides wil vernietigen. De Bene Gesserit zaaien op allerlei planeten ideologische zaadjes die de komst van hun Kwisatz Haderach moeten vergemakkelijken. De Atreides weten dat de overdracht van Arrakis naar hun beheer een valstrik is, maar hopen dat ze de omstandigheden in hun voordeel kunnen ombuigen, vandaar dat Leto een van zijn vertrouwelingen, Duncan Idaho, naar de Fremen stuurt om te kijken of ze tot een verbond met dit geharde woestijnvolk kunnen komen. Ondertussen heeft Paul visioenen over een Fremen-meisje, Chani.
Villeneuve legt wijselijk de nadruk op die politieke manipulaties, die ook in het boek de centrale actie zijn. De cast die hij dit schaakspel laat uitvoeren, is ronduit volmaakt. Timothée Chalamets ingetogen Paul-vertolking is precies de Paul op wie mijn dertienjarige zelf een hopeloze crush had: onderzoekend, worstelend met zijn verantwoordelijkheid als Leto’s erfgenaam, twijfelend over wie hij is en welk lot hem wacht, en moedig en vindingrijk als de onvermijdelijke doem zich aandient. Oscar Isaacs hertog Leto is de ideale crush voor mijn huidige zelf: intelligent, nobel, een politiek genie en een realist die wordt gekweld door de consequenties van zijn noodzakelijke Realpolitik. Rebecca Ferguson kende ik nog niet, maar haar Jessica is magnetisch, het is onmogelijk om niet op te gaan in elke emotie op dat beeldschone gezicht. Jason Momoa is een genot als ‘swashbuckling’ Duncan Idaho, net als Charlotte Rampling als de Bene Gesserrit Eerwaarde Moeder Gaius Helen Mohiam, en Zendaya’s Chani betovert niet alleen Paul, maar ook de kijker.
Villeneuve kiest ervoor om Chani de voice-over te maken, een slimme zet omdat hij de sympathie van de kijker daardoor precies legt waar Herbert die had bedoeld: bij de Fremen-krijgers en hun gerechtvaardigde opstand. Net als Herbert legt ook Villeneuve hun achtergrond niet uit ín het verhaal (het boek heeft een woordenlijst achterin), maar in tegenstelling tot ARRIVAL waarin ik het ontbreken van achtergrondinformatie storend vond, werkt dat heel goed in DUNE. Het verhaal is zo rijk en complex dat het baat heeft bij een minimum aan onderbreking voor uitleg.
Ook de antagonisten zijn geweldig gecast – al is je eerste reactie bij Dave Bautista’s Rabban Harkonnen wel: ‘hé, is dat niet Drax uit GUARDIANS OF THE GALAXY, maar dan grijs in plaats van rood?’ De afstotelijke baron Vladimir Harkonnen was in Lynch’ Dune-film grotesk; in de handen van – de onherkenbaar geschminkte – Stellan Skarsgärd wordt de baron, die zo vet is dat zijn gewicht moet worden gedragen door een antizwaartekrachtgordel, veel minder karikaturaal. Om de Harkonnens van Lynch kon je lachen (Sting in rode onderbroek, haha!), die van Villeneuve vrees en verfoei je, zoals je hun fascistische tegenhangers in onze werkelijkheid verfoeit.
Villeneuve blinkt uit in dat realisme, zijn woestijnplaneet is qua wereldbouwen een verbluffend hoogstandje. De verstikkende droogte, meedogenloos brandende zon en het alomtegenwoordige zand zijn zo voelbaar dat je na afloop van de film bijna geneigd bent om het zand uit je schoenen te kloppen. De architectuur is imposant op de Albert Speer-manier, personages ogen minuscuul tegen de achtergrond van de gigantische gebouwen, die op hun beurt nietig zijn tegenover de majestueuze onherbergzaamheid van Arrakis met zijn reusachtige zandwormen, die god zijn in de ogen van de Fremen. Alles toont hoe futiel de mens is tegenover de natuur, die hij zo hardnekkig naar zijn wil probeert te zetten.
Ga dus vooral Villeneuve’s film zien – niet alleen om het tweede deel te garanderen, maar ook omdat het wat mij betreft de perfecte verfilming is van het boek. Elke twijfel die ik aanvankelijk had bij Villeneuve’s DUNE heeft de regisseur op grandioze wijze tenietgedaan.
Distributie: Warner Bros. Release NLen BE: 16 september 2021. Copyright: Natasja van Loon. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op: 15 september 2021.
