Vrijwel direct na de premiere van megahit AVATAR in 2009 kondigde regisseur James Cameron een tweede deel aan. Kan iets na dertien jaar nog aan verwachtingen voldoen? En zit er überhaupt nog wel iemand te wachten op een vervolg?
Dat zijn issues waar Cameron zich duidelijk niet mee bezig gehouden heeft tijdens het maken van AVATAR: THE WAY OF WATER. Als hij zich ergens in vastbijt, dan maakt hij het af ook. De goeie man doet al sinds THE TERMINATOR (1984) min of meer zijn eigen ding, zonder toe te geven aan studiobazen en critici. Zijn pathologische eigengereidheid sierde hem, en werkte tot nu toe prima. Want hoewel AVATAR duidelijk inzette op breed mainstream succes, en verwijtende platitudes als Pocahontas in Space en Dances With Smurfs al snel gemeengoed werden, was dit zeker nog een echte Cameron film.
Goed, misschien was het verhaal wat aan de eendimensionale kant vergeleken met zijn eerdere werk, maar in de marge waren alle “Cameron-isms” nog aanwezig: van de toewijding aan het concept, de focus op technologie en militarisme, scherpe dialogen en cynische humor, tot aan de strakke actie-choreografie en grensverleggende special effects, het zit er allemaal in. Waar menig succesvol blockbuster-collega zijn ziel verloor door de eindeloze technologische mogelijkheden die computers te bieden hadden (George Lucas voorop, maar ook bijvoorbeeld Peter Jackson, Steven Spielberg en Robert Zemeckis), bleef bij Cameron de technologie altijd in dienst staan van het verhaal. Tot nu. THE WAY OF WATER is de eerste film waar de meesterverteller de weg kwijt lijkt te zijn, alsof hij door zijn obsessie met zijn eigen creatie alle regels van strak een verhaal vertellen vergeten is. Overdaad, herhaling, melodrama, platte personages en langdradigheid vieren hoogtij, terwijl een daadwerkelijk pakkend plot achterwege blijft.
Het begint allemaal nog boeiend genoeg. Ook op Pandora zijn ondertussen wat jaartjes verstreken. Nadat ze de inhalige industriëlen en hun huurlingen van de planeet hebben geschopt, zijn geliefden Jake Sully (Sam Worthington) en Neytiri (Zoe Saldana) een gezin begonnen, en de alledaagsheid heeft ondertussen zijn intrede gedaan. Maar corporate greed kruipt waar het niet gaan kan, en na een aantal jaren verschijnen de eerste Aardse ruimteschepen alweer aan het firmament. De inheemse Na’vi proberen door beproefde guerilla tactieken de landjepik een halt toe te roepen, maar als de strijd persoonlijk wordt, kiest Sully ervoor zijn familie in veiligheid te brengen bij de afgezonderde eilandstammen aan de andere kant van de planeet.
Cameron heeft met ALIENS (1986) en TERMINATOR 2: JUDGMENT DAY (1991) al bewezen heel goed door te hebben hoe je met een sequel een frisse draai kan geven aan bewezen bronmateriaal. Door in de eerste akte schaalvergroting en wat nieuwe elementen (o.a. avatar-mariniers) te introduceren, lijkt THE WAY OF WATER in eerste instantie ook die kant op te gaan. Maar vanaf het moment dat de Sully clan aankomt bij hun idyllische onderduikadres, komt de film nagenoeg stil te staan. Vrijwel de gehele tweede akte is een soort remake van de eerste film, waar in plaats van de Aardse skypeople nu Jake en de zijnen de vreemdelingen in een andere wereld zijn. Dus we krijgen weer de voorspelbare culture clash, de xenophobie van beide kanten, de ongemakkelijke inburgering en de Romeo & Julia-romance tussen twee “werelden” die we dertien jaar geleden al gezien hebben.
Van een voorstuwend plot is ondertussen geen sprake meer. De film lijkt hier meer op een aflevering van Richard Attenborough’s PLANET EARTH, waarin de kijker gebombardeerd wordt met eindeloze pitoreske vista’s en als fly-on-the-wall de banale alledaagsheid van een exotische samenleving voorgeschoteld krijgt, maar dan zonder de kijker betrokken te houden. Het lijkt Cameron verder niet te boeien. Hij gaat rustig een kwartier op walvissenjacht met als enige “uitkomst” dat we als kijker nu precies weten hoe de gemene kolonisten op Pandora walvissen vangen. Natuurlijk bedoeld als anti-roofbouw boodschap, maar dat punt maakte deel 1 ook al.
Ondertussen worden de twee hoofdpersonages, wiens romance de eerste film een hart gaf, gereduceerd tot ploeterende ouders met cliché problemen. Van gevatte dialogen geen sprake, ze mogen alleen hun ondeugende puberkinderen berispen en hun zorgen uiten over hun nieuwe bestaan. De film biedt verder geen alternatieven voor scene stealers Giovani Ribisi en Michelle Rodriguez uit de eerste film. De paar overblijvers verdwijnen al snel uit zicht, en geen enkele van de toegevoegde personages beklijft, ondanks de geïnspireerde casting van Edie Falcone (THE SOPRANOS) en Jemaine Clement (WHAT WE DO IN THE SHADOWS). Als de harde realiteit dan uiteindelijk weer om de hoek komt kijken, verloopt het allemaal zoals we het al in de vorige film gezien hebben. Maar dan onderwater, en minder indrukwekkend
Dat gezegd, als visueel schouwspel is THE WAY OF WATER simpelweg ongeëvenaard. Cameron en zijn team hebben CGI en motion capture nagenoeg geperfectioneerd, en na enkele minuten ben je vergeten dat je naar iets kunstmatigs zit te kijken. Welwillende stoners en zweverige hippies kunnen wat dat betreft makkelijk anderhalve skull aan de score toevoegen. En het is niet alleen wat je ziet, maar ook hoe je het ziet. Het 3D camerawerk, gecombineerd met een uitzonderlijk oog voor detail en beweging, zorgt voor een totale onderdompeling van de kijker. Waar high frame rate 3D bij Peter Jackson’s THE HOBBIT tien jaar geleden nog hoofdpijnopwekkend was, is het hier geen zware opgave meer.
Camerons toewijding aan zijn creatie is lovenswaardig, maar al die visuele pracht kan helaas niet verbloemen dat AVATAR 2 uiteindelijk gewoonweg een pijnlijke misstap is. Pijnlijk, omdat de film met zulke hoge aspiraties en zo’n enorm budget met hele simpele ingrepen (een boeiend script) wel een enerverend spektakel had kunnen zijn. De regisseur lijkt de wijze les uit zijn eigen epos (door blind vertrouwen op technologisch overwicht ga je uiteindelijk op je bek) compleet vergeten te hebben. Hopelijk doet hij zijn oogkleppen af en herziet hij zijn aanpak voor de volgende 3 films.
Distributie: 20th Century Studios. Release: 14 december 2022. Copyright: Daan Snouck Hurgronje. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op: 15 december 2022.
