‘De zoektocht naar het nirvana is de eerste aspiratie van de mens’. Aldus de Japanse filmmaker Mamoru Oshii (Tokio, 1951), schepper van onder meer PATLABOR, ANGEL’S EGG en GHOST IN THE SHELL. Met het spirituele AVALON verlaat Oshii de animatiefilm voor de live action-cinema.
De oorsprong van dit ambitieuze project ligt in 1985, toen de anime-innovator – berooid en werkloos – na de flop van ANGEL’S EGG verslaafd raakte aan het computerspel Wizardry en het idee rijpte voor een verhaal over groepen en individuen die elkaar in een virtuele dimensie voor roem en geld bevechten. Financiering bleek onvindbaar en Oshii begaf zich in andere avonturen, maar pakte in een inmiddels door de val van het Ijzeren Gordijn en de komst van het internet volkomen veranderde wereld het idee weer op.
Het vrijwel geheel in sepiatonen geschoten AVALON is gesitueerd in het Polen van de nabije toekomst of, zo je wilt, het Polen van het eeuwige gisteren. Daar maken we kennis met Ash (Malgorzata Foremniak), een gerespecteerd elitekrijger in de illegale cyber-arena Avalon. Wanneer ze hoort van het verboden veld Special A, laat de ambitie om in dat strijdperk te treden haar niet meer los. Special A kent echter geen reset-noodknop: uit dit speelveld is terugkeer onmogelijk.
Vanaf het lyrische titelthema van Kenji Kawai (die ook de fantastische muziek voor Takashi Ishii’s GONIN componeerde) voel je dat AVALON iets buitengewoons is. De openingssequentie, waarin Ash het opneemt tegen tanks en een gevechtshelicopter, is een cine-illusie op zich: ze lijkt de opmaat voor anderhalf uur verstrooiing waarin een bordkartonnen ijzervreter met veel wapengekletter een evenzo bordkartonnen vijandenleger in de pan hakt. Niets is minder waar. Oshii stopt het vuurwerk, volgt Ash met de camera naar haar somber verlichte woning in een oude Poolse stadswijk en begint dan te vertellen. We zien een jonge vrouw die zich van de realiteit heeft afgekeerd. Haar enige kompaan is een trouwe basset, voor wie ze echt vlees, echte spitskool en echte aardappelen koopt; schaarse en dure waren, zo vernemen we. Bijna serene filtershots in een zeer nauwkeurige cadrage en slechts troosteloosheid implicerende low key-belichting maken de existentiële impasse in Ash’ leven voelbaar: evenals haar medestrijders en opponenten in het virtuele universum van Avalon heeft zij zich, ontgoocheld over de maatschappij en het ‘echte’ leven, escapistisch in een droomwereld gehuld. Deze door het collectieve karakter tot ‘werkelijkheid’ geworden illusie vertoont de eerste rafels met Ash’ kennisneming van het ‘deels in experimentele staat verkerende’ spelniveau Special A.
Nergens duidt Kazunori Ito’s voortreffelijke, precieze scenario expliciet de diepere betekenis van de naam Avalon, maar stuurt de kijker met Ash op een queeste. Is er – los van oppervlakkige zaken als roem en geld – een spelbeloning? Is er iets hogers hierna, of in deze gefabriceerde realiteit? En: wat is eigenlijk het virtuele zijn? Op briljante wijze heeft Oshii in zowel intellectueel als formeel opzicht vorm gegeven aan Ash’ zoektocht naar het nirvana, oftewel naar de Graal uit de Arthur-legenden – geen tastbaar object in edelmetalen relikwievorm, maar metafoor voor het hoogst bereikbare bewustzijnsniveau. Met zijn donkere, aan vroegere Oostblokfilmproducties van Jerzy Kawalerowicz en Andrzej Wajda refererende beelden overtreft Oshii’s imaginaire universum alle sf-films met een idee sinds BLADE RUNNER. Moedig blijft het essentiële onbenoemd en een eventuele sympathiebetuiging daarvoor of afwijzing daarvan is aan de kijker.
De charismatische Poolse schone Malgorzata Foremniak speelt Ash met een mengeling van kalmte en desillusie, een nieuwsgierige en verwonderde blik in de hypnotiserende ogen. Als de solitaire Avalon-beroepsstrijder met een groeiend gevoel van innerlijke onvervuldheid hanteert ze behendig de automatische wapens in haar eigen gecreëerde luchtspiegeling, maar ontwikkelt ze langzaam een ander werkelijkheidsbesef, een verlangen naar verlichting. De virtuele vluchtstrook blijkt even eindig als het mensenleven, wat haar levensangst voedt en haar tezelfdertijd – zoals in ieder proces van bewustzijnsverandering – dwingt om het pad naar de Graal te volgen. Wat zweverig mag klinken, manifesteert zich in de film exact en in een natuurlijke stroom: het einde van AVALON is het begin van Ash’ leven, en dat moment is van een grote schoonheid en waarachtigheid. De ultieme bug in iedere geprogrammeerde werkelijkheid is het leven zelf.
Het filmjaar 2002 bood tot dusver weinig opzienbarends en beklijvends, in cinefiele nood grepen we al terug op bekend werk, wachtend. Toen kwam AVALON. En er was licht.
Copyright Oliver Kerkdijk. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws #56, najaar 2002.
