600 million dollars can’t be wrong? Nu STAR WARS EPISODE 1: THE PHANTOM MENACE zich al na drie maanden draaien in de top tien van best bezochte films aller tijden heeft genesteld, kan George Lucas een lange neus naar zijn critici trekken. Zijn gok heeft goed uitgepakt: er viel vijftien jaar na dato nog steeds een groot publiek warm te maken voor een nieuwe STAR WARS-aflevering.
Maar was het wel een gok? De STAR TREK-franchise biedt al decennia slaapverwekkend amusement, maar dat weerhoudt miljoenen er niet van wekelijks af te stemmen op alweer een nieuwe tv-aflevering of een kaartje te kopen voor alweer een volgende speelfilm. Voor die oceaan aan Trekkies, X-Files fanatici en Magic-kaartspelers geldt STAR WARS als de Heilige Graal. En zelfs al vinden zij THE PHANTOM MENACE de eerste keer tegenvallen, wellicht dat bij het vijfde bezoek het cryptische verhaal zinnig lijkt, het houterige acteren toch zijn charmes heeft en de CGI-wezens best grappig zijn.
Voor een film die zich vooral lijkt te richten op een publiek van veertien jaar en jonger is THE PHANTOM MENACE ronduit lastig te volgen. Wie de introductie aan het begin van de film niet zorgvuldig leest, snapt al gauw weinig meer van de ruimte-politieke verwikkelingen waarmee de STAR WARS-saga een aanvang neemt. De Galactische Republiek staat onder druk. De Trade Federation houdt een blokkade bij de planeet Naboo, en twee Jedi-ridders willen in het conflict bemiddelen. Qui-Gon (Neeson) en Obi-Wan (McGregor) ontdekken echter dat Naboo spoedig bezet zal gaan worden, en helpen koningin Amidala (Portman) ontsnappen. Op hun vlucht doen ze de woestijnplaneet Tatooine aan, waar Qui-Gon een jonge slaaf ontdekt bij wie de magische Force sterk leeft. Nadat de jongen, Anakin (Lloyd), door het winnen van een race zijn vrijheid heeft herwonnen, stelt Qui-Gon hem voor aan de Jedi Raad. Daar wordt Anakin gewogen en te licht bevonden.
Deze Anakin zal in de komende afleveringen uitgroeien tot Darth Vader, moeiteloos het meest geliefde karakter in het STAR WARS-pantheon. De achtjarige acteur Jake Lloyd zal zijn best moeten doen wil hij kijkers doen geloven het ultieme kwaad in kinderschoenen te zijn. Het jongetje stapt in THE PHANTOM MENACE rond alsof hij een dagje Disneyland doet, zo ‘cool’ en ‘great’ vindt hij alles. De spectaculaire pod race, zijn beste moment én dat van de film in zijn geheel, lijkt vooral bedacht om een futuristische game te kunnen lanceren. Die is dan ook inmiddels verschenen. Niet dat Lucas Lloyd veel ruimte geeft zich te bewijzen. Anakins scheiding van zijn moeder zou een prima oorzaak voor zijn latere afglijden richting kwaad zijn geweest, maar de regisseur laat dit potentieel dramatische moment voorbij gaan. Niet eens slordig, voor een Hollywood-film zelfs onbegrijpelijk. Zo laat Lucas dramatisch wel meer gaten vallen. Koningin Amidala blijkt een stand-in te zijn van de werkelijke vorstin, Padme. Een onthulling die Lucas tegen het eind in de film gooit, zonder dat dit leidt tot een interessante wending.
Het lijkt wel of George Lucas zo tot over zijn oren in de logistieke problemen van zijn eerste regie-klus in twintig jaar heeft gezeten, dat hij zich niet druk heeft willen of kunnen maken over essentiële ingredienten als spanning, humor, logica en karakterontwikkeling. Liam Neesons rol is cruciaal voor het verhaal, vergelijkbaar met die van Alec Guinness in STAR WARS, EPISODE IV: A NEW HOPE. Hij is een autoriteit, maar uit niets blijkt waarmee hij dat verdiend heeft. McGregor heeft het nog zwaarder, want zijn rol is simpelweg niet ingevuld. Hij mag wat rondlopen in afwachting van zijn aandeel in de afleveringen 2 en 3. Tussen beide mannen bestaat geen enkele wisselwerking, waar met name het dramatische eindgevecht met de kwade vorst Darth Maul onder te lijden heeft. Zou het komen omdat er zo weinig ‘echte’ shots in de film zitten, dat het menselijke element volledig ondergesneeuwd is?
Visueel is de film natuurlijk spectaculair, maar ook hier zijn kanttekeningen te plaatsen. In de beperking toont zich de meester, maar met Hollywoods beste trucagestudio op je loonlijst is beperking geen optie voor Lucas. Zo is de hoofdstad van Naboo een Las Vegas-versie van een Renaissance-stad met niet één maar tien protserige paleizen naast elkaar. De veldslagen zijn bloedeloos en saai, niet door de kunstige battle droids of de grappige Gunga’s, maar door de massaliteit van de met ILM software gecreëerde legers. Soms wil je het beeld stilzetten om ontwerpen, modellen of wezens op je gemak te kunnen bewonderen, maar Lucas suist alweer door naar het volgende effects-shot. De meest bevredigende momenten zijn die waarin teruggekeken wordt naar de vorige trilogie. De ontmoeting van R2D2 en C-3PO is effectief, puur en alleen omdat ze ons dierbaar zijn.
Niemand zal beweren dat de makers van STAR WARS EPISODE I: THE PHANTOM MENACE het zich gemakkelijk hebben gemaakt. Er is aan de film meer tijd, moeite en geld besteedt dan aan welke Hollwyood-film dan ook. Dus hoe dit teleurstellende resultaat te verklaren? George Lucas heeft ditmaal niet willen delegeren, en dat breekt hem hier op. Zijn ervaringen met THE EMPIRE STRIKES BACK hadden hem moeten leren dat zijn visie in de handen van anderen alleen maar kan verbeteren. Toen waren het Irvin Kershners flair en een goed script van Lawrence Kasdan die leidden tot de beste aflevering uit de serie. Sinds George Lucas echter tot de conclusie is gekomen dat het zijn lot is voor altijd STAR WARS-films te blijven maken, kan hij niks meer uit handen geven. Een overtuiging die door de astronomische recette van THE PHANTOM MENACE alleen maar zal worden versterkt.
Copyright Mark van den Tempel. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #42, augustus/oktober 1999.
