Er wringt iets aan het Poolse WILKOLAK. Is het een oorlogsdrama, horror, coming of age-verhaal of sprookje? Regisseur Adrian Panek vermengt stijlen en overtuigt met een unheimische sfeer, maar de film doet uiteindelijk richtingloos aan.
WILKOLAK speelt tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog. De eerste beelden tonen de wreedheid die plaatsvond in concentratiekamp Groß-Rosen in het grensgebied van Duitsland en Polen. Geïnterneerden worden routinematig geëxecuteerd door blaffende kampbewakers. Kinderen, hun magere lichamen gehuld in de beruchte gestreepte pakken, strekken zich steeds weer uit onder het toeziend oog van de kampbewakers. “Nieder!”, “Auf”! als een repeterend commando, eigenlijk bedoeld voor de bewakingshonden van het kamp.
En dan is er de bevrijding in februari 1945. Russische soldaten zetten een groepje kinderen – overlevenden van het kamp – af bij een verlaten villa in het Uilen-gebergte. De jonge Hanka houdt er toezicht. Al snel blijkt vrijheid een relatief begrip: want hoe vrij kun je zijn als er voedselschaarste is en je weer wordt teruggeworpen op je overlevingsinstinct?
De euforie van vrijheid is kort in een realiteit van chaos, honger en, natuurlijk, dat onderliggende oorlogstrauma. Na wat ze hebben gezien en meegemaakt in het kamp, zijn kinderen geen kinderen meer. En ook zonder wrede kampbewakers is er behoefte aan orde en hiërarchie. Onderlinge spanning broeit.
Je verwacht dat de horror, die dan zijn intrede doet, op het psychologisch vlak ligt: het ieder-voor-zich-principe in een door een wrede oorlog kapotgemaakte wereld. Maar regisseur Adrian Panek kiest voor een andere aanpak: terwijl de voedselschaarste toeneemt en de kinderen gedwongen zijn om de villa te verlaten op zoek naar eten, worden ze omsingeld door verwilderde waakhonden uit het kamp. De honden, hongerig, bloeddorstig en moordzuchtig, staan symbool voor de filmtitel, WILKOLAK (‘Weerwolf’). Zijn ze een reïncarnatie van de vermoorde kampbeulen? Na de oorlog ontstonden er verhalen over verwilderde honden die rond zwierven in de Poolse wouden. Of verhalen over weerwolven op verlaten kampterreinen. Allebei niet waar, maar het gaf de mensen houvast om met de ontstane chaos om te gaan. Panek speelt met deze historische mythes, maar liet zich voor WILKOLAK vooral inspireren door de genrefilm.
Terug naar de horror dus, die, helaas, matig is uitgewerkt. Mens neemt het op tegen dier en dat gaat er voorspelbaar aan toe: de honden teisteren de kinderen in de villa en vallen een ieder die er buiten treedt aan. Panek past hierbij steeds hetzelfde trucje toe: zodra iemand een deur of raam wil openen knalt er een woeste herder tegenaan, het moment aangedikt door een voorspelbare soundtrack. Waar in CUJO een door rabiës besmette sint-bernardshond in zijn eentje de boel op zijn kop zet, zijn er in WILKOLAK tientallen herders nodig om angst in te boezemen.
Panek creëert een meedogenloze situatie voor de kinderen: om te overleven, moeten ze de deur uit, maar dan treden ze wel bloeddorstige honden tegemoet. Bovendien zijn ze voor elkaar ook niet al te aardig: zoals de gevoelens die de gluiperige Wladek heeft voor Hanka, en daarbij nietsontziend is tegenover zijn rivalen. En dan is er nog meer onheil in de aanwezigheid van een Duitse officier die zich schuilhoudt in een verlaten bunker.
De strekking van WILKOLAK is uiteindelijk de beestachtigheid in de mens zelf. Mens en dier, zoveel verschillen ze niet van elkaar. Je hebt temmen en getemd worden, maar in hoeverre kun je ruwe beestachtigheid controleren? Of omgaan met zoiets groots als oorlogstrauma? Hoewel Panek met een unheimische sfeer overtuigt, blijft zijn film steken in een metaforische sfeerschets. Een vreemd soort droom, die fantasie en realiteit versmelt, maar waarin de symboliek te opzichtig is. Dan is Del Toro’s horrorsprookje PAN’S LABYRINTH, met een vergelijkbaar thema van kindertrauma en oorlog, een stuk overtuigender.
Distributeur: Contact Film. Release NL: 22 augustus 2019. Copyright Suzan Groothuis. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 22 augustus 2019.
