Met de verschijning van twee nieuwe films over Charles Manson en diens moordlustige volgelingen laat ‘de misdaad van de eeuw’ 36 jaar na dato nog altijd bloedige sporen na.
[Gezamenlijke bespreking van THE MANSON FAMILY en HELTER SKELTER]
Inhoudelijk en stilistisch verschillen HELTER SKELTER en THE MANSON FAMILY als dag en nacht. Daarmee sluiten ze aan op de zeer uiteenlopende visies die een lange stoet schrijvers, deskundigen en filmmakers eerder op de zaak gaf. De man, de moorden en de slachtoffers blijven fascineren. Hij is gedoemd om in een gevangeniscel te sterven, maar de inmiddels 70-jarige Charles Manson heeft buiten de bajes het eeuwige leven. Charlie, Jezus, Abraxas, de antichrist, de gevaarlijkste man ter wereld, de occulte messias; voor de opkomst van Osama Bin Laden beschikte geen enkele baardmans over zo’n controversiële status als Manson. Hij slaagde er net als Bin Laden in zijn volgelingen tot ongekend brute misdaden te inspireren en veroorzaakte daarmee een schokgolf die wereldwijd voelbaar was. De Manson-moorden markeerden het einde van het tijdperk van de bloemenkinderen, samen met de lynchpartij die tijdens een concert van The Rolling Stones in Altamont plaatsvond. Zo staat het geschreven, in tientallen boeken die er over de zaak, de man en de volgelingen verschenen. Afgelopen zomer werd er weer een nieuwe voetnoot aan de sage toegevoegd. Plaats van handeling was het hooggerechtshof in Londen, waar Roman Polanski een aanklacht tegen het Amerikaanse tijdschrift Vanity Fair had ingediend. Het blad publiceerde in juli 2002 een artikel over het gedrag van de regisseur na de moord op diens hoogzwangere echtgenote Sharon Tate. De actrice werd in de nacht van 8 op 9 augustus 1969 met drie vrienden van het koppel op brute wijze afgeslacht door volgelingen van Manson die zijn stoottroepen een nacht later persoonlijk naar twee nieuwe, willekeurig gekozen slachtoffers bracht. De plek des onheils bevond zich in beide gevallen in de heuvels van Hollywood, waar men het met de zeden en het fatsoen nooit erg nauw had genomen. Dat laatste werd opnieuw bevestigd toen de politie meldde dat er in huize Polanski en in het bloed van een slachtoffer drugs waren aangetroffen. Net als bij de vergelijkbaar brute moord op Theo van Gogh opperden sommigen daarom dat de doden het onheil over zichzelf hadden afgeroepen. Polanski was tijdens de moorden in Groot-Brittannië en belegde na zijn terugkeer in Los Angeles een persconferentie waar hij zich gebroken en verbitterd tegen het ‘eigen schuld, dikke bult’ verzette. De arrestatie van Manson en de daders en de slepende rechtszaak die volgde, maakten later duidelijk dat er niets anders dan hun gekte aan de moorden ten grondslag had gelegen. Begin 1978 werd Polanski echter zelf door een Amerikaanse rechter veroordeeld, wegens het verrichten van seksuele handelingen met een dertienjarig meisje. Polanski ontvluchtte de Verenigde Staten en vestigde zich in Frankrijk. Uit angst voor een mogelijke uitlevering aan de Amerikaanse autoriteiten voerde hij tijdens de recente rechtszaak het woord via een videoverbinding tussen Londen en Parijs. Hij haalde zijn gelijk: het gewraakte artikel over de vermeende losbandigheid in een periode van openlijke rouw bleek broddelwerk, waarin geruchten als feiten werden gepresenteerd. Of Polanski er verstandig aan deed naar de rechter te stappen is echter de vraag. Terwijl het smadelijke stuk uit Vanity Fair allang vergeten was, leidde de rechtszaak wereldwijd tot nieuwe artikelen over de zedenzaak, de vlucht naar Frankrijk en de bloedige connectie met Charles Manson. De Poolse regisseur en de Amerikaanse bajesklant zijn voorgoed tot elkaar veroordeeld. IMPOSANT De nieuwe verfilming van het boek Helter Skelter voert Polanski voor het eerst als een belangrijk filmpersonage in de Manson-sage op. De film reconstrueert het bezoek van de teruggekeerde regisseur aan zijn Amerikaanse huis, waar hij zich naast het in bloed geschreven ‘PIG’ liet fotograferen, en toont hoe hij zich op de persconferentie tegen de roddels over zijn vrouw keert. Het is een van de elementen waarmee regisseur en scenarioschrijver John Gray de interesse van een hedendaags publiek in een 36 jaar oude moordzaak hoopt te vergroten. Polanski dicteert tegenwoordig immers meer krantenkoppen dan Manson en diens volgelingen. Het boek van openbaar aanklager Vincent Bugliosi werd in 1976 al tot een tv-film bewerkt, eveneens in opdracht van de Amerikaanse zender CBS, waarbij het speurwerk van de politie en de rechtszaak centraal stonden. Gray legt meer nadruk op de aanloop naar de moorden. Hij schetst het leven in Mansons family aan de hand van nieuwkomer Linda Kasabian, sterk vertolkt door actrice Clea Duvall (THE FACULTY, THE GRUDGE), waar de eerdere verfilming de rol aan Marilyn Burns (THE TEXAS CHAIN SAW MASSACRE) toekende. Net als bij de voorganger valt de aanzienlijke impact van HELTER SKELTER deels toe te schrijven aan het tijdloos fascinerende onderwerp, maar meer nog aan de inbreng van de acteur die Manson vertolkt. Met zijn legendarisch hypnotiserende vertolking schreef Steve Railsback in 1976 tv-geschiedenis en het heeft er alle schijn van dat de rol een zware wissel op zijn verdere loopbaan trok. In de nieuwe versie neemt Jeremy Davies (SAVING PRIVATE RYAN, SOLARIS) de fakkel over. De dvd van de director’s cut bevat beelden van de ijzersterke rehearsal tape die de acteur uit eigen beweging in 2001 maakte, in de hoop de rol van zijn leven te kunnen spelen. In die periode zocht Johnny Depp tevergeefs contact met Manson, omdat hij dezelfde ambitie koesterde. Dat Davies aan het langste eind trok valt allerminst te betreuren: in taal, dictie, uiterlijk en mimiek zet de acteur de meest overtuigende Manson uit de filmgeschiedenis neer. De imposante vertolking ligt ingebed in een film die het tijdsbeeld in vormgeving en kostumering aardig weergeeft, maar met een parade van hedendaagse stijlmiddelen de plank misslaat. Het leven van de Manson family voltrekt zich hoofdzakelijk in de duisternis die na se7en een cliché werd, de brute moorden worden in modieuze diapositief zwart-witbeelden weergegeven en iedere crime scene wordt vanuit een vogelperspectief getoond. John Gray transformeert de Manson-sage zo tot een extra lange aflevering van Jerry Bruckheimers tv-serie c.s.i., ook omdat hij geen afstand kon doen van het politiewerk dat feitelijk niets aan het centrale gegeven toevoegt. Dat het ook anders kan wordt duidelijk gemaakt door undergroundfilmer Jim Van Bebber, die het in THE MANSON FAMILY over een geheel andere boeg gooit. OBSESSIE In zijn voorwoord bij de herziene Britse editie van Ed Sanders’ baanbrekende boek The Family schreef Jim Van Bebber dat hij de laatste hand aan CHARLIE’S FAMILY legde. Dat was in 1993, vijf jaar na de eerste opnamen. Het duurde nog eens tien jaar voor Van Bebber de tot THE MANSON FAMILY hertitelde film voltooide. Hij ging er bijna aan onderdoor, zo laat hij weten in de uitstekende documentaire die aan de dvd van het Brits-Amerikaanse label Anchor Bay is toegevoegd. Wat in 1988 begon als een poging om na het bescheiden cultsucces deadbeat at dawn in een paar maanden een commerciële exploitatiefilm te voltooien, groeide uit tot een obsessie. Van Bebber was vijftien jaar lang tot geen enkel compromis bereid, en dat is de film aan te zien. Het is zonder twijfel de meest excentrieke bijdrage aan de Manson-filmografie: de film bevat meer bloed, seks en waanzin dan alle andere varianten bij elkaar en koppelt dergelijke exploitatieve elementen aan een ambitieuze poging om zoveel mogelijk feiten weer te geven. Met dat laatste onderstreept de maker zijn bewondering voor het boek van Sanders, dat door de stortvloed aan data, trivia en geruchten ook niet tot het meest toegankelijke werk over Manson behoort. Van Bebber situeert zijn film in 1969 en 1996. Met het recente deel haakt hij in op het lot dat filmmaker Laurence Merrick trof. De voormalige acteerdocent van Sharon Tate kreeg bij zijn in 1971 gedraaide documentaire MANSON medewerking van leden van de family die niet aan de moorden deelnamen. De film kreeg een Oscar-nominatie, maar de achterban was niet tevreden. Begin 1977 werd Merrick voor de deur van zijn filmschool doodgeschoten. De dader werd nooit gepakt, maar was door studenten herkend als de jongen die eerder dagenlang naar de maker van manson had geïnformeerd. Van Bebber transformeert Merrick tot een tv-producent die anno 1996 hetzelfde lot wacht en wil daarmee laten zien dat Manson nog steeds moordlustige jongeren inspireert. Ander feitenmateriaal wordt in de show van de producent belicht door middel van nagespeelde interviews met de gevangen moordenaars. Dramatisch gezien helpt de regisseur zijn film er mee om zeep, maar in de segmenten uit 1969 is THE MANSON FAMILY erg sterk. Van Bebber degradeert Manson tot een clowneske bijfiguur, omringd door een stel knettergekke, botergeile en bloeddorstige hippies, en geeft zijn opus in de beste scènes het aanzien van een undergroundfilm uit de jaren zestig. Een groter verschil met Grays HELTER SKELTER is ondenkbaar, ook in de dvd-uitgave. De tv-film voegt een extra optreden van ster Jeremy Davies toe, bij Van Bebber komt de echte Charlie aan het woord, in een fragment uit CHARLES MANSON SUPERSTAR (1989), waarin expert en interviewer Nikolas Schreck de antichrist anderhalf uur ongestoord laat raaskallen. Beide dvd-versies van HELTER SKELTER verschenen bij Warner Home Video, de complete versie van de verfilming uit 1976 werd alleen de Verenigde Staten uitgebracht. THE MANSON FAMILY verscheen in de VS en Groot-Brittannië bij Anchor Bay. CHARLES MANSON SUPERSTAR is verkrijgbaar bij www.screenedge.com. De wereldwijde distributierechten van de documentaire MANSON werden drie jaar geleden voor 1 miljoen dollar aangeboden.
Film *** / Extra’s *** Copyright Bart van der Put. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #67, p30.
