Wanneer geesteszieken in films opduiken, zijn ze aaibaar of levensgevaarlijk. Peter Winter, de protagonist van CLEAN, SHAVEN behoort niet tot de eerste categorie.
Hij staat permanent stijf van de zenuwen, hoort stemmen en enge geluiden, wast zich met staalwol en heeft erg veel belangstelling voor jonge meisjes. Waar hij geweest is, wordt een dood meisje gevonden. Het lijkt een eenduidige zaak: Peter Winter is een levensgevaarlijke geesteszieke. Of niet soms?
Met zijn debuutfilm CLEAN, SHAVEN stak de Amerikaan Lodge Kerrigan eind 1993 flink zijn nek uit, en het liep goed af. De film werkt op meerdere niveaus: het is een intrigerende thriller, een verontrustende horrorfilm en een confronterend portret van een schizofreen. Maar het is bovenal een film met een boodschap, gemaakt door een filmmaker met goede bedoelingen en een heldere agenda. Het is zijn grote verdienste dat de film geen moment als een pamflet overkomt: de boodschap wordt je niet ingewreven, maar bekruipt je, langzaam en omzichtig.
Kerrigan had als cinefiel grote bewondering voor Roman Polanski, die zich met REPULSION en THE TENANT twee keer zeer overtuigend op geestesziekten stortte, en kon TAXI DRIVER ook waarderen, zo vertelt hij collega Steven Soderbergh tijdens het audiocommentaar op de Criterion-dvd. Kerrigan was bovendien zeer goed bevriend met een schizofreen en met mensen die op psychiatrische afdelingen van ziekenhuizen in New York werkten. Hij constateerde dat Polanski en het roemruchte trio achter TAXI DRIVER hun huiswerk goed hadden gedaan, maar ergerde zich aan de manier waarop ze vooroordelen bevestigden. Niet iedere gek is gewelddadig en gevaarlijk voor zichzelf en anderen.
Een minder getalenteerd filmmaker met eenzelfde inzet zou Peter Winter aaibaar hebben gemaakt, Kerrigan deed dat niet. Zijn film is bij vlagen ondraaglijk, met dank aan de voortreffelijke hoofdrol van de destijds onbekende Peter Greene, de brute stootkracht van de geluidsband vol auditieve hallucinaties en het handjevol simpele, maar effectieve grimeurstrucages. Aan dat laatste ontleende de film aanvankelijk een ietwat misplaatste shock-reputatie: bij iedere festivalvoorstelling liepen mensen weg of vielen er een paar flauw. Wie de film ziet weet welke scène de boosdoener was. Hij werkt nog steeds, elke keer opnieuw.
Dat de film dat ongekend nare moment te boven komt, bovenal tot nadenken stemt en een genuanceerder oordeel over schizofrenie afdwingt is dan ook geen geringe verdienste. De maker deed met CLAIRE DOLAN (1998) en KEANE (2004) opnieuw geen druppel water bij de wijn, en behoudt zijn goede naam en reputatie. Zijn debuut kan zich meten met de films van Polanski en het Oostenrijkse ANGST, maar laat zich als aanmerkelijker humaner kenschetsen: waar anderen ons waarschuwen voor geestelijk verval en de gruwelijke gevolgen, wijst Kerrigan er op dat vooroordelen een even verwoestende uitwerking kunnen hebben. CLEAN, SHAVEN is niet alleen een nare film, het is zowaar een nuttige film.
EXTRA’S **** Copyright Bart van der Put. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws #72, winter 2006).
