Op het afgelopen Amsterdam Fantastic Film Festival leek beowulf & grendel een vreemde eend in de bijt. Een monsterfilm zonder monster. Een spektakelfilm zonder spektakel. Een fantasyfilm zonder fantasy. Schokkend Nieuws in gesprek met regisseur Sturla Gunnarsson. ‘Ik denk dat we de film van de grond hebben gekregen doordat investeerders mee dachten te liften op het succes van the lord of the rings.’
De legende van Beowulf verhaalt over de uit de kluiten gewassen trol Grendel die de Deense koning Hrothgar terroriseert. Terwijl Hrothgar lijdzaam toeziet hoe Grendel zijn hofhouding uitdunt, schiet de krijger Beowulf uit Geatland te hulp. Na het succes van Peter Jacksons LORD OF THE RINGS-trilogie zou dit gegeven in handen van menige regisseur een groots fantasyspektakel opleveren, compleet met veldslagen en CGI-creaturen. Misschien gebeurt dat straks ook bij Robert Zemeckis’ digitale animatiefilm BEOWULF, die in 2007 verwacht wordt. Maar bij Starla Gunnarsson ontbreken ze. Hij heeft meer aandacht voor de psychologie van de mythologische figuren, die allemaal worden teruggebracht tot mensen van vlees en bloed. Grendel is een verstoteling, gedreven door haat; Hrothgar (prachtrol van Stellan Skarsgard) wordt door schuldgevoel, wanhoop en alcoholisme verteerd; Beowulf (Gerard Butler) gaat gebukt onder twijfels over de rechtvaardigheid van zijn strijd en de plaatselijke heks Selma (Sarah Polley) voelt zowel haat als lust jegens de man die jacht maakt op haar geestverwant (net als Grendel is ook zij is onbegrepen en verdreven). In de wereld van BEOWULF & GRENDEL lijkt alles echt en onopgesmukt, van de uiterst sobere Heorot, de ‘grote zaal’ van koning Hrothgar, tot de spaarzame geweldsscènes. Alles is buitengewoon aards. Gunnarsson: ‘Het idee was om het verhaal uit de mythologische sfeer te halen en het over te planten naar een natuurlijke omgeving. Daarmee behoort de film meer tot de Noorse orale traditie, waar de mythe oorspronkelijk uit voortkomt, dan tot de geschreven christelijke traditie. Het verhaal speelt rond 500 na Christus en ons uitgangspunt was dat de mythe ontstaan is rond een kampvuur en gebeurtenissen beschrijft die werkelijk hebben plaatsgevonden.’ ‘Beowulf is een oeroud verhaal dat appelleert aan onze meest elementaire gevoelens. Als de allereerste epische tekst van de Engelse taal was het verplicht leesvoer op de middelbare school, maar toen ik het jaren later opnieuw las viel me op dat die oerangsten, van mensen die in het duister dicht tegen elkaar aan schurkten uit angst voor denkbeeldige monsters daarbuiten, vandaag net zo echt aanvoelt als 1500 jaar geleden. Behalve dat het een goed verhaal is, is Beowulf ook het prototype van de heldenmythe in onze cultuur. In het licht van opkomende stammenvorming in onze tijd, leek het me een goed moment om die heldenmythe eens tegen het licht te houden.’ ‘Mijn aanpak was naturalistisch en humanistisch. Ik zie Grendel dan ook als een figuur die basale menselijke emoties ervaart, die een duister gevoel voor humor heeft en een morele handelwijze. Hij doodt de mannen rond Hrothgar, maar spaart Hrothgar zelf, zodat deze, net als Grendel, een verlies voelt. Hij heeft niets tegen Beowulf en zijn mannen en voelt geen enkele drang hen iets aan te doen – totdat een van hen het heiligdom van zijn vader onteert. Maar dan nog doodt hij alléén die persoon. Hoewel zijn daden soms beestachtig zijn, is hij zelf geen beest. Dat is in overeenstemming met het thema van de film: dat we monsters maken van de dingen die we niet begrijpen.’ KICKBOKSER Gunnarsson maakt van Grendel in elk geval géén monster, maar een (oer)mens die zijn emoties – woede, blijdschap, frustratie – nonverbaal maar zuiver uitdrukt. Daarmee kan Grendel al snel op de sympathie van de kijker rekenen. Het is een dankbare rol voor Ingvar Eggert Sigursson. Gunnarsson: ‘Mijn belangrijkste eis bij de prosthetic make-up was dat ze Ingvars expressiemogelijkheden niet zouden belemmeren. Daarom zijn ze voor zijn gezicht minimaal en bovendien afzonderlijk aangebracht. Eigenlijk is het alleen een verhoogd voorhoofd en verhoogde jukbeenderen. En hij had een gebitje in, waardoor zijn mond iets naar buiten stak.’ ‘Eigenlijk zijn er twee Grendels: Ingvar, die in werkelijkheid ongeveer 1.85 meter lang is, en de Britse kickbokser Spencer Wilding die, zodra hij zijn Grendelpak aanhad, zo’n 2.30 meter hoog was. Ingvar creëerde de rol en de lichaamstaal die erbij hoorde en Spencer paste zich daaraan aan. Spencer gebruikten we in de wide shots, zodat je een idee krijgt van de grootte van Grendel ten opzichte van de andere personages. Ingvar is te zien in de medium shots en close-ups. Bij Spencer gebruikten we dezelfde lenzen en hoeken als bij de andere acteurs, maar bij Ingvar schoten we in bredere lenzen en vanuit lagere hoeken. Daarnaast verkleinden we de sets en props voor Ingvar.’ Normaal mag de vermelding van een kickbokser bij de aftiteling een indicatie zijn van een hoog botbreukgehalte, in BEOWULF & GRENDEL zijn de geweldsscènes dun gezaaid en bovendien discreet in beeld gebracht. Het is Gunnarsson niet om spektakel te doen, maar om de personages en het algemeen-menselijke dat hij in de mythe ziet. In deze naturalistische fantasiewereld kijken Beowulfs mannen er nauwelijks van op wanneer er een akelig bleke arm uit de diepte van een meer omhoog komt en probeert een van hen het water in te sleuren. Hoort er gewoon bij. Het is een van de weinige momenten waarop je even rechtovereind veert. Een creepy moment dat al helemaal uit het niets lijkt te komen omdat de rest van de film zo rustig voortkabbelt. Het spektakel dat BEOWULF & GRENDEL wél biedt, komt in de vorm van de weidse beelden van de IJslandse kust. De zwarte stranden, schuimende zee en ontzagwekkende rotsen vormen een fantasiewereld op zich; een kaal, woest en vijandig landschap waar Grendel een natuurlijk deel van is. Gunnarsson: ‘Ik wilde altijd al een film opnemen in dat landschap. Daar ben ik geboren, daar heb ik voor het eerst gedroomd. Sommige van de beelden die ik heb geschoten zaten altijd al in mijn onderbewuste. Nadat ik was afgestudeerd in Canada ben ik teruggegaan naar IJsland en heb ik een winter lang op een vissersboot gewerkt, aan dezelfde kust als waar BEOWULF is gedraaid. Daardoor is het landschap echt gaan leven in mijn hoofd.’ WERVELSTORMEN Gunnarssons sobere aanpak (‘proudly CGI-free’) en consequente aandacht voor de psychologie van de personages dwingen respect af, maar roepen tegelijk de vraag op hoe hij een meditatief avontuur als dit eigenlijk gefinancierd kreeg. Gunnarsson: ‘Meditatief avontuur – mooie omschrijving. De film is ook al een ‘anti-epos epos’ genoemd. En ja, het was lastig de film van de grond te krijgen. Zeven jaar duurde het van idee tot release. Het was een coproductie tussen Canada, IJsland en Groot-Brittannië, met verschillende geldschieters en legers van advocaten aan beide kanten van de oceaan. Ik denk dat we de film uiteindelijk vooral van de grond hebben gekregen doordat sommige investeerders het scenario niet eens lazen en zichzelf ervan overtuigden dat ze mee gingen liften op het succes van THE LORD OF THE RINGS – een misvatting waar we overigens geen misbruik van hebben gemaakt. Uiteindelijk hebben we de film gemaakt voor 18 miljoen Canadese dollars. Naar Hollywood-maatstaven een schijntje, maar net genoeg voor ons.’ ‘De grootste uitdaging was echter niet het geld, maar het weer. Het plan was om in de zomer te draaien, maar het duurde net iets langer om de financiering rond te krijgen, waarna de opnames in de meest stormachtige herfst van de laatste zes decennia plaatsvonden. We filmden op de zuidelijke kust, net onder de noordpoolcirkel. Noordelijk van ons lag een enorme gletsjer en ten zuiden een onstuimige Atlantische Oceaan. Er waren vier wervelstormen boven de oceaan, die tegelijk naar het noorden trokken en het uitvochten boven onze filmset. We hadden windhozen, rondvliegende stenen, horizontale regen, mist, hagelbuien en zonneschijn. En soms allemaal op één dag. We zijn vier basiskampen kwijtgeraakt door de storm en op één dag werd bij acht auto’s de voorruit vernield door rondvliegend puin. Er zit een zin in het script: ‘Odin gets drunk, wrecks the house.’ Dat was profetisch. Maar het zag er glorieus uit!’
Copyright Roel Haanen. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #70, p36.
