Wanneer de deels verlamde ex-marinier Jake Sully (Sam Worthington) op de planeet Pandora arriveert, manoeuvreert hij in zijn rolstoel tussen vervaarlijke voertuigen en robots door. Het zou zomaar het begin van een nieuwe aflevering uit de ALIEN-serie kunnen zijn. Maar schijn bedriegt. Als eerder in THE ABYSS laat James Cameron zich in AVATAR van zijn softe kant zien en zijn het ‘wijze’ aliens die de mensheid een lesje leren.
Jake is gevraagd zijn overleden tweelingbroer op te volgen in een wetenschappelijk experiment. Door menselijk DNA te mengen met DNA van de autochtone bewoners van Pandora – grote, blauwe, mensachtige wezens genaamd Na’vi – is men er in geslaagd avatars te kweken: Na’vi-klonen die tot leven komen wanneer de mens naar wiens beeld ze zijn geschapen in een kunstmatige slaap wordt ondergedompeld. Jake krijgt de taak om zich in zijn nieuwe lichaam onder de Na’vi te begeven en hen voor te bereiden op de ontginning van hun leefgebied. Want de inmiddels leeggeplunderde aarde zit dringend verlegen om nieuwe energiebronnen. In de enige echt ontroerende scène uit de film ontwaakt Jake voor het eerst in het lichaam van een blauwe reus om, bevrijd van zijn handicap, uitzinnig van blijdschap aan de wandel te gaan. De motion capture-techniek is inmiddels zo vervolmaakt dat Jake’s Na’vi-duplicaat – in wezen een computereffect – eenzelfde verscheidenheid aan uitdrukkingsmogelijkheden heeft als zijn menselijke gedaante. Ook aan verdere randvoorwaarden voor een groots en meeslepend avontuur is door regisseur Cameron en zijn hulptroepen ruimschoots voldaan. Flora en fauna van Pandora zijn indrukwekkend van schaal en exotische detaillering en dankzij de 3D-bril beleven we een weergaloze kijkdooservaring.
Zat er nu ook maar wat diepte in de film zelf, ben je geneigd na het eerste uur te verzuchten. In de wereld van Cameron liggen de verhoudingen, en daarmee de sympathiën van de kijker, van meet af aan vast. Aan de ene kant is er het, in opdracht van een inhalige firma werkende militaire apparaat dat iedere twijfel over de missie smoort in mitrailleurvuur en erger (denk aan Irak). Aan de andere kant zijn er de nobele blauwe wilden wier innige verbondenheid met de natuur keer op keer in sprookjesachtige beelden bewierookt wordt. Door via een paardenstaart ‘in te pluggen’ in dieren en planten bereiken ze de ultieme staat van communicatie met moeder Aarde, pardon, moeder Pandora.
Naarmate de film vorderde, en daarmee de heiligheid van de pritmitieve maar o zo waardige Na’vi, betrapte ik me steeds vaker op de neiging partij te kiezen voor de rouwdouwende generaal Quaritch (Stephen Lang) die in cynische one-liners nauwelijks onderdoet voor luitenant-kolonel Bill Killgore (Robert Duvall) uit APOCALYPSE NOW. Koffieslobberend geeft Quaritch het bevel tot vuren, om er ongeduldig aan toe te voegen: ‘Ik wil voor het eten thuis zijn, mannen.’
Kijken naar AVATAR vervulde ook met heimwee naar die andere film over het bruut koloniseren van een vreemde planeet: STARSHIP TROOPERS. In de messcherpe SF-satire van Paul Verhoeven trekken de good guys (& girls) als een soort Hitlerjugend voor volk en vaderland ten strijde, terwijl de bad guys gewoon afzichtelijke monsters zijn. Bij Verhoeven valt geen partij te kiezen, of in elk geval met grote moeite. AVATAR bevestigt de kijker in zijn meest clichématige denkbeelden over goed, kwaad en spiritualiteit. Cameron verwent de ogen, maar zet onze hersenactiviteit op een bedroevend laag pitje.
Di: Warner (Fox) (BE: 16 december / NL: 17 december). Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 18 december 2009.
