MINDHUNTER, de nieuwe Netflix-serie van relatieve nieuwkomer Joe Penhall, voelt toch voornamelijk als ‘het nieuwe project van David Fincher’, die uit zijn vertrouwde seriemoordenaarsvaatje tapt.
De nieuwe true crime-thrillerserie MINDHUNTER wordt in marketing en pers breed uitgemeten als ‘de nieuwe serie van Fincher’. Hij mag de grootste naam zijn die zich aan het project heeft verbonden, maar de bedenker en showrunner is toch echt Joe Penhall. Penhall is voornamelijk bekend vanwege zijn werk als toneelschrijver en heeft slechts een handvol filmscripts op zijn naam staan, waaronder het grimmige THE ROAD en stalkerthriller ENDURING LOVE. Fincher is executive producer en nam de eerste en laatste twee afleveringen plaats in de regiestoel. De overige afleveringen werden geregisseerd door Asaf Kapadia (AMY), Tobias Lindholm (A HIJACKING) en Andrew Douglas (SEARCHING FOR THE WRONG-EYED JESUS), die ieder twee voor hun rekening namen.
Waarom wordt MINDHUNTER dan toch gezien als een geesteskindje van Fincher? Dat heeft alles te maken met het onderwerp. In 1977 raakt de jonge FBI-Agent Holden Ford geïnteresseerd in de psychologie van misdadigers. Ford, gespeeld door Jonathan Groff, is gebaseerd op John E. Douglas, wiens boek Mind Hunter: Inside the FBI’s Elite Serial Crime Unit ten grondslag lag aan de serie. Douglas stond aan de wieg van criminal profiling en een meer psychologische aanpak van misdaadbestrijding. De FBI is tot dan toe niet geïnteresseerd in wat misdadigers drijft, ze zijn er enkel om ‘deze gekken’ te straffen. Ford gelooft echter dat het in kaart brengen van de psychologie van moordenaars, en met name moordenaars die een reeks slachtoffers hebben gemaakt, ervoor kan zorgen dat moorden voorkomen kunnen worden. Hij krijgt steun van Bill Tench (Holt McCannaly, gebaseerd op Robert K. Ressler) en Dr. Wendy Carr (Anna Torv, gebaseerd op Dr. Ann Wolbert Burgess), en gezamenlijk starten ze een reeks interviews met beruchte moordenaars als Ed Kemper (Cameron Britton), Jerry Brudos (Happy Anderson) en Richard Speck (Jack Erdie).
Daarmee ligt MINDHUNTER flink in het straatje van Finchers seriemoordenaarsfilms als SE7EN, THE GIRL WITH THE DRAGON TATTOO en ZODIAC, maar ook in lijn van zijn beschouwingen van sociopatisch gedrag in THE SOCIAL NETWORK, GONE GIRL en HOUSE OF CARDS. Waar ZODIAC al meer focuste op het onderzoek en minder op de gruwel van seriemoorden dan SE7EN, daar blijkt MINDHUNTER volledig gefocust op de nasleep, zonder dat we überhaupt een plaats delict in beeld krijgen. De gruwelijke details zijn slechts vluchtig te zien op de foto’s die de FBI-agenten bestuderen. De moorden zelf zien we niet gebeuren: we lopen net als de FBI-agenten altijd een aantal stappen achter de feiten aan. Daarmee staat MINDHUNTER in scherp contrast met een SE7EN, waar we de plaats delict tijdens een onderzoek met alle weerzinwekkende details uitgebreid zien.
Voor liefhebbers van detectivefilms en -series waarin op haast fetisjistische wijze dossiers worden doorgelezen, post-it-notes worden opgeplakt en stenografen er op los typen valt er genoeg te genieten. Liefhebbers van de ziekelijke kanten van het seriemoordenaarsgenre komen aan hun trekken tijdens de interviews met de moordenaars. Vooral de confrontaties tussen Holden Ford en Edmund Kemper zijn een masterclass in zorgvuldig opgebouwde spanning, waarbij David Finchers ijzersterke gevoel voor framing en acteursregie van pas komt. In deze scènes komt MINDHUNTER tot leven, al zijn ze niet van clichés gespeend. Fincher zelf deed bijvoorbeeld al eerder en beter een variatie op deze scène: het verhoor van Arthur Leigh Allen in ZODIAC, waar het kat-en-muis-spel tussen detective en verdachte uit de lucht komt vallen en dus spannend blijkt. Van Edmund Kemper weten we van meet af aan al dat we hem niet kunnen vertrouwen, dus de verknipte uitspraken en subtiele dreigementen zijn minder verrassend. Hopelijk laat Fincher, na het voltooien van deze serie, eindelijk eens zijn obsessie voor seriemoordenaars los, want de frisheid is er nu wel van af.
De clichématigheid is dan ook de enige echt grote makke van MINDHUNTER. Nu het (true) crime-genre zo populair is moet je van goeden huize komen om nog iets nieuws toe te voegen. Dat Holden Ford op een gegeven moment privé en werk niet meer kan scheiden is een beproefd concept, net als de strubbelingen tussen het team, de norse politiechef en de té close vertrouwensband tussen een politieagent en een psychopaat. MINDHUNTER voert al deze clichés wel perfect uit, voornamelijk dankzij het uitdiepen van de personages, die elk dieper blijken dan hun aanvankelijk stereotype. Met name Ford bijvoorbeeld, ontwikkelt in de latere episodes enkele welkome negatieve trekken, zoals hoogmoed, wat hem een gecompliceerder personage maakt. Maar echt onderscheidend is de serie helaas zelden. Bij vlagen krijgt de stoet van clichés zelfs iets lachwekkends: het moment waarop de term ‘serial killer’ voor het eerst geopperd wordt is dergelijk opzichtig dat je haast nog verwacht dat de personages een knipoog richting de camera zullen geven, als in een slechte parodie.
Maar moeten we van elke televisieserie een revolutie verwachten? Het werk van John E. Douglas was destijds revolutionair (en inmiddels omstreden) en diende als inspiratiebron voor films als THE SILENCE OF THE LAMBS en series als CRIMINAL MINDS. Zijn werk is dus gemeengoed in het pop-cultureel lexicon, maar MINDHUNTER keert terug naar de bron. En in tegenstelling tot iets als CRIMINAL MINDS, biedt MINDHUNTER psychologische diepgang, goede personages, zinderende dialoog en uitstekende (acteurs)regie. Het is een verzameling clichés, maar wel met klasse uitgevoerd.
Distributeur: Netflix. Release: 13 oktober 2017. Copyright: Theodoor Steen. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Gepubliceerd op 19 oktober 2017.
