Mysterieuze gevallen van onthoofding; een ruiter zonder hoofd; boosaardige heksen; bizarre detectie-apparatuur; boomwortels die toegang geven tot de hel. Wie Tim Burton’s SLEEPY HOLLOW heeft gezien, moet welhaast tot de conclusie komen dat Washington Irving’s verhaal een horror-vertelling is. Niets is minder waar.
Irving ontleende zijn verhaal aan een legende in VolksmÅ rchen der Deutschen, een door Johann Karl A. MusÅ us (1735-1787) verzamelde reeks sagen en volksvertellingen, in vijf delen gepubliceerd tussen 1782 en 1787. De betreffende overlevering, Legenden der RŸbezahl (die in Engelse vertaling als Elfin Freaks or The Seven Legends of Number-Nip van grote invloed is geweest op tal van andere auteurs), werd door Irving aangegrepen om een reeks van etnografische aantekeningen te onderbouwen, later gepubliceerd als The Sketch Book of Geoffrey Crayon, Gent., 1819-1820. Hiertoe aangemoedigd door Sir Walter Scott, schetst Irving in deze collectie o.m. de opkomst en ontwikkeling van New England en gebruikt hij MusÅ us’ overlevering om kritische kanttekeningen te plaatsen bij de intelligentie (lees: onwetendheid) en de schijnbaar natuurlijke inclinatie tot bijgeloof en xenofobie van de bevolking in het gebied in kwestie (voornamelijk Engelse en Nederlandse immigranten). Een eerste verfilming dateert uit 1908, een zgn. one-reeler van Kalem Company, gevolgd door een versie uit 1912 van Æ’clair Corp., waarvan weinig bekend is. In 1922 verschijnt THE HEADLESS HORSEMAN onder regie van Edward Venturini en in 1932 wordt Irving’s verhaal verfilmd door Alfred A. Hamilton als THE NORSEMAN, een in obscuriteit verdronken film, waaraan een suffe anekdote is verbonden: een titel-ontwerper voor productiemaatschappij Fox (ene Walter Wachsmann) schetste een ontwerp voor de titel van de film – THE HORSEMAN – in prachtige Gothische letters, maar zijn medewerkers, niet onderlegd in het ontcijferen van Gothisch schrift, zagen de H voor een N aan en voerden de titel dienovereenkomstig uit. Fox liet ’t er maar bij. In 1934 vervaardigt Ub Iwerks een animatie-versie van het verhaal. In 1936 gaat in New York een opera in première gebaseerd op Irving’s vertelling: ‘The Headless Horseman’ met muziek van Douglas Moore en libretto van Stephen Vincent Benét. Een verfilming van deze niet zeer bekende opera (eveneens door Fox) blijft in plannen steken. Het gegeven duikt weer op in Walt Disney’s animatiefilm THE ADVENTURES OF ICHABOD CRANE AND MR. TOAD (Jack Kinney/Clyde Geronimi/James Algar, 1949) en in Polen regisseert Mieczyslaw K. Marczynski SZPIEG W MASCE (1962), een humoristische, pastorale interpretatie, qua teneur enigszins vergelijkbaar met Pierre Gang’s versie 37 jaar later. In 1972 regisseert Stephen Bosustow een animatie-versie met commentaar gesproken door John Carradine. Pierre Gang’s TV-film THE LEGEND OF SLEEPY HOLLOW en Tim Burton’s SLEEPY HOLLOW volgen in 1999. Ziehier Ichabod Crane’s indrukwekkende genealogie, die in Schokkend Nieuws natuurlijk niet mag ontbreken. Pierre Gang’s TV-film THE LEGEND OF SLEEPY HOLLOW houdt zich nauwgezet aan de letter van Irving’s verhaal en dat betekent dat de film een humorrijke, maar scherp geobserveerde folkloristische schets is geworden, waarin kernachtig wordt belicht hoe het Nederlandse immigrantenechtpaar Van Tassel (Lemelin/Fee), toonbeeld van zelfingenomen importantie en onwetendheid, zich opstelt jegens invloeden van buitenaf, in dit geval elementen van ontwikkeling en verlichting zoals vertegenwoordigd door de nieuwgearriveerde leraar Ichabod Crane (Carver). Van zijn kant laat de weliswaar intellectuele maar niet zeer welgestelde Crane een opportunistisch oog vallen op Van Tassel’s bezittingen, waaronder diens beeldschone dochter Katrina (Lefèvre). In dit krachtenveld doemen plaatselijke aanbidders van Van Tassel’s dochter op, die Crane middels enge verhalen over een wraakzuchtige, hoofdloze ruiter proberen te ontmoedigen, geruchten die door Crane snel worden ontzenuwd, want tot zijn vaste bagage behoren twee boeken van Cotton Mather (1663-1728): de standaardwerken Witchcraft & Superstition in New England en The Wonders of the Invisible World. Beter voorbereid kan een mens niet op pad gaan, zo vindt Crane. THE LEGEND OF SLEEPY HOLLOW is een kostelijke film, die curieuzerwijze aantoont dat het gegeven heel wel kan bestaan zonder Gothische toevoegingen, bizarre arabesken en een doemgeladen atmosfeer. Er is een meesterlijke hoofdrol van Brent Carver als de parmantige, maar in diepste wezen afgunstige Ichabod Crane, en het productieteam vond authentiek ogende locaties. Deze recensie wil niets afdoen aan Tim Burton als excentrieke visionair met een flair voor overrompelende stijl, maar stelt toch vast dat het verfrissend is te zien hoe een filmmaker in het oorspronkelijke materiaal meer dan genoeg potentieel ontdekt om zonder enige opsmuk dienst te doen als hechte basis voor een werkelijk alleraardigste film. Het maakt uitermate nieuwsgierig naar twee eerdere etnografisch getinte werkstukken van de Canadese Pierre Gang: SOUS SOL (1996) en ARMISTEAD MAUPIN’S TALES OF THE CITY (1997), twee films die helaas nergens willen opduiken. *** Copyright Erique J. Rebel. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. .Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #45, p19.
