Denis Villeneuve geeft ENEMY, het verhaal van een man die ontdekt dat hij een dubbelganger heeft, een beklemmende atmosfeer mee. Helaas komt aan de zorgvuldig opgebouwde spanning een te abrupt einde.
ENEMY begint unheimlich met een scène in een vreemde club waar mannen aandachtig staren naar naakte dames die bezig zijn met onduidelijke sensuele handelingen. De film richt zich vervolgens op Adam, een geschiedenisdocent op een universiteit in Toronto die tijdens zijn college vertelt hoe mensen door machthebbers worden gecontroleerd. Als kijker krijg je sterk het vermoeden dat Adam vastzit in een uitzichtloze routine. Same shit, different day. En weer zien we Adam voor de collegezaal staan om weer dezelfde woorden te uiten over macht en controle…
Jake Gyllenhaal is overtuigend als de vermoeide en onzekere Adam, gestrand in een verdoofde impasse. De wending komt wanneer Adam op aandringen van een collega wat afleiding zoekt bij een film. Lijkt de piccolo in die filmscène niet sprekend op hem? Adam gaat op onderzoek uit en komt zo op het spoor van Anthony, die inderdaad als twee druppels water op hem lijkt. De karakters verschillen wel. Adam is de timide denker. Anthony is de agressieve alfaman met een obscure bijbaan waarnaar in het begin van de film wordt gehint. Je voelt natuurlijk al aan dat deze ontmoeting niet goed gaat aflopen.
Regisseur Denis Villeneuve maakte eerder de door critici en publiek bejubelde arthouse-film INCENDIES (2001) en de thriller PRISONERS (2013). ENEMY is gebaseerd op een roman van Nobelprijswinnaar José Saramago en doet op momenten denken aan paranoia-thrillers uit de jaren zestig en zeventig, gemixt met de ongemakkelijke cinema van Lynch en Cronenberg. In Adam herken je dezelfde apathie als in de hoofdpersoon in John Frankenheimers indrukwekkende SECONDS (1966). Geen film over dubbelgangers, overigens, maar wel over hoe je leven zou veranderen als je de kans zou hebben om te ruilen.
ENEMY is strak en dreigend vormgegeven: de realiteit wordt vervreemdend verbeeld, het kleurgebruik bedekt alles onder een een geel-bruinige gloed en de soundtrack hypnotiseert. Villeneuve gebruikt de architectuur als verstikkend en onheilspellend decor. Moderne flats lijken net iets te groot of te hoog en overschaduwen alles met een sfeer van onpersoonlijkheid. Het effect is vergelijkbaar met dat van het beklemmende camerawerk van de onlangs overleden cameraman Gordon Willis in de paranoia-thriller THE PARALLAX VIEW.
Villeneuve bouwt de sfeer perfect op, maar weet die helaas niet bevredigend te bekronen. We mogen natuurlijk niet te veel verklappen, maar voor velen zal de ontknoping er één zijn die je verward de zaal doet verlaten. Het is natuurlijk niet erg als een film vragen oproept, maar bij ENEMY voelt het als het vergooien van een kans. Een mindfuck is een iets te makkelijke truc voor zo’n sfeervolle en veelbelovende film.
Di: Filmfreak. NL: 29 mei. BE: 27 augustus 2014. Copyright: George Vermij. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 28 mei 2014.
