David Lowery’s bewerking van de Arthuriaanse legende Sir Gawain and the Green Knight is een onderneming die van riddermoed getuigt.
Het originele 14-eeuwse anonieme gedicht is voor Engelse scholieren namelijk wat Mariken van Nieumeghen voor ons is: een literair meesterwerk uit een tijd die de moderne geest vreemd is. Lowery doet geen poging om het oorspronkelijke verhaal – waar Arthuriaanse geleerden nog steeds over debatteren – te moderniseren. In plaats daarvan dompelt hij zijn kijkers onder in wat het best te omschrijven valt als visuele poëzie. Een allegorische droomwereld waarin het ontstaan van mythen wordt onderzocht.
‘Arthouse fantasy’, is de omschrijving die de film meekreeg in de première-introductie. Het is een treffende typering, want Lowery, die furore maakte met A GHOST STORY, maakt het zijn kijkers niet gemakkelijk. Daarom een waarschuwing vooraf: het valt aan te raden om je voor of na de film even te verdiepen in het oorspronkelijke verhaal, omdat THE GREEN KNIGHT zich net als geschreven poëzie aan een eenduidige interpretatie onttrekt. Zelf ben ik al een heel leven verzot op de Arthur-legenden (het originele gedicht staat zelfs in mijn boekenkast), wat me duidelijk een voorsprong gaf op mijn metgezel tijdens de première. De tagline van de film luidt: ‘Remember, it’s only a game.’ Het is een zin die op meerdere manieren veelzeggend is, want THE GREEN KNIGHT is een ingenieus literair spel met het origineel.
‘Remember, it’s only a game,’ zegt koning Arthur (Sean Harris) al vroeg in de film tegen zijn neef Gawain. Het is kerstavond – oudejaarsavond in het origineel – en Arthur en Guinevere (Kate Dickie) vieren feest met de ridders van de Ronde Tafel. Gawains moeder, Arthurs zuster Morgana Le Fay (Sarita Choudbury), heeft verstek laten gaan en Arthur nodigt Gawain uit om in haar zetel aan zijn zijde plaats te nemen. Hij wil zijn jonge neef beter leren kennen. Hij vraagt Gawain wat hij ziet als hij om zich heen kijkt en Gawain antwoordt dat hij legendes ziet. Als de koning hem vraagt om een verhaal over Gawain te vertellen, antwoordt Gawain dat hij geen verhaal heeft. Een simpel antwoord, maar Dev Patel, die als Gawain de rol van zijn leven speelt, legt er een wereld van verlangen in. Elders in Camelot zien we Morgana een betovering doen.
Vermeldingswaardig is dat Gawain in het gedicht al een beroemd ridder is in de hoogtijdagen van Camelot. Lowery plaatst zijn verhaal in de nadagen van Arthurs heerschappij, maar maakt van Gawain een jonge, ongeteste man. Deze Arthur is ook niet de koning van weleer, maar een oude man op zoek naar een troonopvolger. Als Arthur opstaat en om een kerstspel vraagt, wordt zijn wens meteen vervuld. De Green Knight, een imposant fabelwezen dat half mens, half boom is, maakt zijn opwachting, met een uitdaging aan de ridders: breng mij een slag toe, en ontvang dezelfde slag over een jaar, in de Groene Kapel. Het gedicht spreekt alleen van een groene man op een groen paard, Lowery’s Green Knight is op een andere manier groen: een natuurgeest die niet toevallig op Treebeard van J.R.R. Tolkien lijkt, want diens vertaling van het gedicht is beroemd. Ralph Ineson is zowel dreiging als ondeugd in zijn rol als Green Knight, even mensenvreemd als de natuur zelf. Gawain neemt de uitdaging aan. Is het zijn jeugdige overmoed waardoor hij vergeet dat het een spel is? Hij onthoofdt de Green Knight. Die vervolgens doodleuk zijn afgehakte hoofd oppakt, en bulderend van het lachen Camelot uitrijdt.
Zoals in alle Arthur-verhalen staan ook in The Green Knight het oude (groene) paganisme met zijn natuuraanbidding tegenover het opkomende christendom en de modernisering die door Camelot worden belichaamd. Patels Gawain bevindt zich, als zoon van de natuurheks Morgana le Fay en neef van koning Arthur, op het raakvlak tussen die twee botsende krachten. Vanaf dit punt is THE GREEN KNIGHT dan ook bijna volledig Patels film. Het jaar vliegt om voor de jonge Gawain, wiens idealen over eer worden bevraagd door zijn geliefde Essel (niet in het gedicht), een prostituee die ervan droomt om zijn vrouwe te worden: de eerste van Alicia Vikanders twee rollen in de film. Gawain is nog geen ridder, maar zijn heldendaad wordt al bezongen in poppenspellen en andere volksverhalen. Als de nog-geen-ridder op zijn queeste vertrekt, is hij een legende zonder dat hij is beproefd, en hij weet het. Hij zal met de volbrenging van zijn queeste moeten bewijzen dat hij de legende waard is. Zijn moeder Morgana geeft hem een groene gordel mee, die hem tegen de slag van de Green Knight zal beschermen. Alles is groen in deze film, overal waar Gawain komt is hij omringd door mossige bossen, waarbij het groen groei, natuur en leven symboliseert, maar ook dood, bederf en de geestenwereld.
In het gedicht ontvangt Gawain de groene gordel pas later, als hij op de vooravond van het duel met de Green Knight verblijft bij een rijke kasteelheer (Joel Edgerton, die in 2004 Gawain speelde in Antoine Fuqua’s KING ARTHUR) die vlakbij de Groene Kapel woont. In het gedicht wacht Gawain daar de zwaarste beproeving: die van de verleiding, in de vorm van de kasteelvrouwe (de tweede rol van Vikander), die hem de gordel als geschenk aanbiedt. Alleen heeft Gawain de afspraak met zijn gastheer dat hij alles wat hij van de vrouwe ontvangt aan de heer des huizes geeft. In Lowery’s film wordt Gawain meteen beproefd, want zijn tocht door het mistige, onherbergzame landschap is weinig heldhaftig, vooral niet nadat hij zijn moeders gordel verliest aan een lijkenpikker op een slagveld. Toch zijn de mythen alom, van de heilige Winnifred (Erin Kellyman, die óók een dubbelrol speelt) – check de legende over Sint Winnifred, als je de volgende laag in deze hoogdrempelige, maar immens rijke vertelling wilt aanboren – tot aan de vos die Gawain begeleidt. De gordel ziet hij op raadselachtige wijze terug in de handen van de vrouwe, die sprekend op Essel lijkt, maar is wat Essel niet is: een hooggeboren lady.
In zowel gedicht als film draait alles uiteindelijk om de keus die Gawain maakt bij de groene gordel. Maar de inzet van dit spel betekent voor Lowery’s jonge Gawain iets anders dan voor de rijpe, gelauwerde Gawain van het anonieme gedicht. Het eind van Lowery’s THE GREEN KNIGHT roept ongetwijfeld vragen op als je de oorspronkelijke legende niet kent. In alle gevallen is het goed mogelijk dat de interpretatie per kijker verschilt – en zelfs per keer dat je de film bekijkt – want de regisseur legt niets uit in zijn compromisloze hervertelling. Dialogen zijn schaars en zwaar van de middeleeuwse mystiek, de beelden tegelijk realistisch en dromerig, en stuk voor stuk met zorg en precisie gecomponeerd, afwisselend dicht op Gawains huid en ver uitgezoomd. Het resultaat is een zinnelijke ervaring, een lineair coming-of-age-verhaal dat toch circulair is geconstrueerd, als de cycli van leven en dood, en bovenal een psychologische zoektocht naar zelfvervulling is. Zoals het een echte mythe betaamt.
Je kunt het niet over Arthur-verfilmingen hebben zonder John Boormans EXCALIBUR (1981) of het deconstructivistische LANCELOT DU LAC (1974) van Robert Bresson te noemen (misbaksels als FIRST KNIGHT (Jerry Zucker, 1995) tellen niet mee; ik kwam vloekend de bioscoop uit na die film). Daarom was ik vooraf erg benieuwd naar hoe THE GREEN KNIGHT zich tot de weelderige glans van Boormans Arthuriaanse hoogtepunt zou verhouden. Na afloop kon ik maar tot één conclusie komen: Lowery stelt zelf weliswaar schatplichtig te zijn aan zowel Boorman als Bresson – en THE GREEN KNIGHT is ook zeker verwant aan zijn roemruchte voorgangers, maar uiteindelijk onvergelijkbaar. Als filmgedicht is het een Arthuriaans genre op zich.
Distributie: The Searchers. Release NL: 5 augustus, BE: 4 augustus 2021. Copyright: Natasja van Loon. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op: 5 augustus 2021.
