Het leek onmogelijk dat er anno nu nog een film kon worden gemaakt die critici kon schokken, maar het is regisseur Fatih Akin gelukt met DER GOLDENE HANDSCHUH. Geen Thanos-origin story, maar een in liters schnaps gedrenkte biopic over een troosteloze Hamburgse seriemoordenaar.
Als je een film maakt die het publiek radicaal verdeelt, dan heb je als cineast bij voorbaat al iets gedaan dat lof verdient. Zeker in deze tijd waarin het vuur van de culturele volkswoede een stuk lager brandt dan in de vorige eeuw. Wanneer stond men voor het laatst met spandoeken voor een bioscoop? In Nederland moeten we dan echt terug naar de jaren tachtig, toen er vanwege SPETTERS (Paul Verhoeven, 1980) een heuse protestbeweging werd opgericht en er heftige ruzies uitbraken tijdens praatprogramma’s op televisie.
Het was waarschijnlijk ook Verhoevens voornaamste doel geweest met de film. Lekker rellen in dat ingekakte Nederland: weg met die gezapige seventies, een nieuwe tijd was begonnen! De filmpers in Nederland zag het niet en oordeelde vernietigend over SPETTERS. Ranzig. Plat. FascistoĂŻde zelfs. Wie de film nu ziet, geeft ze glimlachend gelijk inzake die eerste twee punten. En schaterlachend ongelijk wat betreft het laatste. We zijn inmiddels wel wat gewend. Waarom is dan nu bijna de hele Duitse filmpers over Fatih Akins DER GOLDENE HANDSCHUH heengevallen? Toegegeven, het waargebeurde relaas over seriemoordenaar Fritz Honka die begin jaren zeventig vier prostituees doodde is niet voor iedereen. We zitten als kijkers opgescheept met een nare, onsympathieke protagonist die constant bezopen is. Zijn stamcafĂ© Zum Golden Handschuh stemt ook al niet vrolijk. De clientèle bestaat uit types die iedereen met minstens drie bezoeken aan een fout nachtcafĂ© op het cv wel eens gezien heeft. En die troosteloze lui wil je liever ook nooit meer terugzien, dus ergens is het begrijpelijk dat de voornaamste kritiek op de film draait om het woord ‘zinloos’. Waarom zou je aan een drol gaan ruiken als je van tevoren toch al weet dat hij zal stinken? Wie gaat er uit vrije wil nu twee uur zitten kijken naar een immens naar persoon?
Met de termen ‘drol’, ‘naar persoon’ en ‘zinloos’ is de gedachtensprong naar een andere schandaalfilm snel gemaakt. Pier Paolo Pasolini’s SALĂ’ O LE 120 GIORNATE DI SODOMA liep na zijn release tegen meer censuur aan dan een pornoblaadje in Staphorst. Wat voor nut had het om twee uur lang jonge tieners door vier fascisten gemarteld, verkracht en vermoord te zien worden? Dat die lui klootzakken waren geweest wist iedereen toch al? Pasolini’s repliek hebben we nooit kunnen horen, omdat de regisseur drie weken voor de release van SALĂ’ vermoord werd op het strand van Ostia. Maar dat de regisseur wel degelijk iets van plan was, bleek toen bekend werd dat zijn schandaalfilm het eerste deel had moeten worden van de Trilogie des Doods. Een biografische film over de 15e-eeuwse Franse oorlogsheld Gilles de Rais, die later werd ontmaskerd als kindermoordenaar, moest de opvolger zijn. Respectabele lieden die kinderen vermoorden en wij filmkijkers zien het met lede ogen aan – het doel van Pasolini was overduidelijk.
Zou Akin ook een diepere bedoeling hebben gehad met DER GOLDENE HANDSCHUH? Een snel gemaakte conclusie is dat hij met zijn film het werkelijke gezicht van de gemiddelde seriemoordenaar wilde laten zien. Geen geniale Hannibal Lecter, geen Zodiac Killer die codebriefjes stuurt naar de krant, geen Ted Bundy of Jeffrey Dahmer die doelbewust op jacht gingen naar een nieuw slachtoffer. Fritz Honka is een sneue, lelijke, niet al te intelligente man die bijna per ongeluk moorden pleegt, het is eerder seriedoodslag. Aan het begin van de film zien we hem zijn eerste slachtoffer maken en ‘opruimen’: het zet meteen de toon voor wat komen gaat. Hier is geen briljante crimineel aan het werk, maar een dronkenlap in lichte paniek. Honka’s gestuntel roept herinneringen op aan het personage Spud in Danny Boyles TRAINSPOTTING, die bij zijn schoonouders thuis het hele bed ondergescheten heeft en vervolgens wanhopig een plek zoekt om ongezien van de besmeurde lakens af te komen. De dode vrouw is te zwaar om van de trap te tillen, wat nu? In stukken zagen dan maar! Hè scheiĂźe, dat maakt lawaai. Een schlagerplaat op vol volume brengt uitkomst. Het is bijna aandoenlijk om te zien als het allemaal niet zo gruwelijk was.
Blijft de vraag: wil Akin nog iets anders met zijn film zeggen? Een antwoord kan misschien gevonden worden in de laatste akte van DER GOLDENE HANDSCHUH, in een enorm ongemakkelijke toiletscène rondom de twee bijpersonages Soldaten-Norbert en de schlemielige scholier Willi. Stamgast Norbert kreeg zijn kroegbijnaam, zo leerden we eerder, omdat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog bij de SS zat. Vanwege een granaatinslag halfblind en halfdoof geworden slijt de man zijn dagen als een sneue, lachwekkende figuur in het morsige café. Een nu ongevaarlijke schim uit een vergeten tijd, denkt ook Willi die de man beziet als een fascinerend geschiedkundig curiosum. Tot die scène in het toilet. Net als Willi realiseren wij ons plotseling dat sluimerend, impotent kwaad nog altijd kwaad is. Het zit weliswaar doof en blind op een barkruk, maar het wacht rustig op zijn kans om zijn ware gezicht weer te kunnen laten zien.
Tegenwoordig kan vreemdelingenhaat eenvoudig door Jan en alleman openbaar gespuid worden op sociale media; in de jaren zeventig gebeurde het achter de gesloten deuren van het cafĂ©. Het racistische gefoeter van de stamgasten in Zum Goldene Handschuh is zo casual, dat het bijna niet opvalt. Dronkemansgelul, niets van aantrekken. Als buren van Honka klagen over de stank rondom zijn appartement weet de kijker al dat de opgeslagen lijken daar de schuld van zijn. Maar Honka fulmineert doodleuk dat het de schuld is van die ‘buitenlanders’ onder hem die de hele dag gore troep aan het koken zijn. Hij komt jarenlang eenvoudig weg met het kletsexcuus tot hij tegen de lamp loopt, ironisch genoeg juist vanwege die door hem zo gehate Ausländer. Vanuit die gedachte past DER GOLDENE HANDSCHUH toch opeens naadloos in het maatschappijkritische oeuvre van Fatih Akin. Zinloze film? Echt niet. De veenbrand van de vreemdelingenhaat die in de jaren zeventig nog onder de grond sluimerde, woedt nu overal, zichtbaar voor iedereen. We konden het zien aankomen, maar we deden allemaal niets. En die slotgedachte is vele malen onprettiger dan alle ranzigheid in Fritz Honka’s appartement vol rottende kadavers.
Distributie: Cinéart. Release NL: 20 juni, BE: 24 juli 2019. Copyright: Vincent Hoberg. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws #138. Online gepubliceerd op 18 juni 2019.
